Karar verme, alternatifler arasından en doğru değerlendirmeyi yaparak sonuca gitme sürecidir. Bu bağlamda, karar verme dinamik bir süreçtir ve birey bu süreçte etkin rol oynamaktadır. Bireyler, karar verme eylemi sırasında, daha önceden geliştirdikleri, birçok iç-dış faktörden etkilenebilen deneyimler edinirler. Bu deneyimler ise bireyin karar verme heuristiklerini oluşturmaktadır.

Heuristik; heuristik terimi, sorunlar karşısında doğruluğu kesin olmayan ama çoğu kez etkili görünen bir takım cevaplar oluşturma yollarına işaret etmektedir. Özellikle belirsiz durumlarda karar verme söz konusu olduğunda, bireylerin spesifik problemleri çözmek üzere kullandıkları yöntemdir. Bu açıdan zihinsel kestirmeler olarak bilinen heuristikler, rasyonel yaklaşımlarla karşılık göstermektedir.

Sezgilerimiz aslında bizi biz yapandır. Sosyal hayatımızda hızlı kararlar almamızı sağlamak üzere muazzam şekilde hazırlanmıştır. Öyle ki saniyeler içerisinde insanlar hakkında fikir sahibi olur ve kendimizi ona göre hazırlarız. Mesela ilk karşılaşmadan sonra oluşan "ben bu insanı samimi buldum" veya "bana içten gelmedi" gibi. Geleceğimiz yönelik kararlarda büyük payı vardır. Heuristik düşüncelerinize katılmak veya katılmamak sizlere kalmış.

Heuristik; özgül sorunların çözümü için kullanılan bir bilişsel süreçtir. Terim, eğitim alanında bir öğrenciye, öğretilmek istenen şeyi onun bulmasını sağlama yöntemini veya bilimler sisteminde, olayların keşfini konu alan bilim dalını ifade etmek için kullanılmaktadır. Karar heuristikleri, Psikoloji alanında da kullanılmaktadır. Özellikle belirsizlik durumlarında karar verme söz konusu olduğunda, bireylerin özellikli problemleri çözmek üzere kullandıkları bilişsel süreçlerdir.

Karar verme heuristiği aklımızın patikaları kestirme kısa yollarıdır. Belirsizlik durumlarında ya da sorun çözmede hemen karar vermemizi sağlarlar. Heuristiğe göre daha kolay akla gelen daha sık karşılaşılana göre yargılar oluşturulur. Örneğin çevreniz ve siz sürekli fastfood yiyorsanız buna göre fastfood yeme oranının fazla olduğu yargısını verirsiniz. Hayatınızda ne sık fazla ya da az ise onun dünyada çevrenizde fazla ya da az olduğunu düşünürsünüz gerçeklik yargılarınız ona göre oluşur. Karar heuristikleri birbirine benzeyen objelerin aynı özellikleri taşıdığını düşünmeye denir. Kısacası genelleme yapmaktır.

Karar heuristikleri ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde, bireylerin karar heuristiği biçimlerinin çeşitli değişkenlere bağlı olarak farklılık gösterdiği bulunmuştur. Örneğin yaş değişkeni karar heuristiğinde farklılık yaratan değişkenlerden bir tanesidir. Ailenin tutumu ve yaklaşımı çocuğun karar heuristiklerini kullanmasında önemli bir değişken olarak gösterilmektedir. Yine akran grubu baskısı, benlik saygısı gibi değişkenlerinde karar heuristiklerinin davranış üzerinde etkisi olduğu vurgulanmaktadır.

ELALEM NE DER? Karar heuristiklerini etkileyen değişkenlerden bir tanesi de bireyin içsel ve dışsal kontrol odağına sahip olmasıdır. Kontrol odağı, bireyin kendi davranışlarının sonucu olarak bireysel sorumluluğu kabul etme dereceleridir. Birey başına gelenlerin kendi davranışları sonucunda olduğunu kabul etmesi içsel sorumluluk, diğer taraftan talih, şans, kader ya da başkaları tarafından olduğuna inanması ise dışsal sorumluluk olarak tanımlanmaktadır. İçsel sorumluluk denetimine sahip olan bireylerin dışsal sorumluluk denetimine sahip olan bireylere göre başarılı olmak ve hedeflerine ulaşmak için daha fazla çalıştığı ve kendi davranışlarının sorumluluğunu aldığı görülmektedir.

Psikolojik yanlış yönlendirmeler üstü üste bindikçe, akıllı seçimler yapmak gittikçe daha zorlaşır. Başlangıçta da söylediğimiz gibi, her türlü psikolojik tuzağa karşı bunlar ister tekil tuzaklar olsunlar, ister bir arada çalışsınlar en iyi korunma uyanıklıktır. Önceden farkında olmak, önceden hazırlıklı olmak demektir. Zihninizin çalışma tarzına yer etmiş çarpıtmaların kökünü kazıyamasanız bile, düşünmenizdeki hataları bu hatalar yargı hataları haline gelmeden açığa çıkarabilecek test ve disiplinleri karar alma sürecinize yerleştirebilirsiniz. Ve psikolojik tuzakları anlamanızı ve onlardan kaçınmanızı sağlayacak önlemleri almanın, yapacağınız tercihlerde kendinize olan güveninizi artırmak gibi bir ek yararı da vardır.

Sefa İle…