Yeşilay Genel Başkanı Prof. Dr. Mehmet Dinç ile bağımlılıkla mücadeleyi ve 105. Yılına giren Yeşilay’ı konuştuk.
Yeşilay’ın kuruluş amacından bahsedebilir misiniz? Bugüne kadar nasıl bir yol izlediniz?
Yeşilay, tam 105 yıl önce, işgal altındaki ülkemizde gençleri zehirlemek isteyenlere karşı bir duruş olarak doğdu. Hilâl-i Ahdar, toplumu zararlı alışkanlıklardan koruma misyonuyla yola çıktı ve o günden bu yana bağımlılıkla mücadelenin öncüsü olmaya devam ediyor. Bu yaparken de günbegün faaliyet alanını genişleterek daha fazla insana umut oluyor. Kurucumuz Mazhar Osman’ın sözleriyle özetlersek, “Hilâl-i Ahdar kutsi bir cemiyettir, beşerin saadetini teminden başka bir emel beslemez.”
İlk olarak alkolle mücadele ederek başlayan bu karşı duruş, zamanla tütün, madde, kumar ve internet bağımlılığı gibi çağın getirdiği yeni tehditleri de kapsayacak şekilde genişledi. Bugün 81 ilde ve KKTC’de 105 Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM), Rehabilitasyon Merkezleri ve yurt dışındaki Ülke Yeşilaylarımız ile bilimsellik ışığında hem Türkiye’de hem de dünyada kararlılıkla mücadelemizi sürdürüyoruz. Seferberlik ruhuyla her yaştan insanımıza ulaşarak bağımlılıktan uzak, sağlıklı ve bağımsız bir yaşamın kapılarını aralamak en büyük hedefimiz.
BAĞIMLILIK HALK SAĞLIĞI SORUNU
Toplumdaki bağımlılık algısını değiştirmek için neler yapıyorsunuz?
Bağımlılık, çoğunlukla toplumda “kişisel zayıflık” olarak görülebiliyor. Biz Yeşilay olarak bağımlılığın bir halk sağlığı sorunu olduğunu savunuyoruz. Bağımlılığı sadece kişilerden kaynaklı bir problem olduğuna dair algıyı kırmak uğraşıyoruz. Bilimsel verileri, doğru adımlarla her zaman kurtuluşun var olduğunu öne çıkarıyoruz. Bilimsel çalışmalarımızı, toplumu bilinçlendirmek adına medya iş birliklerimizi, yayınlarımızı ve süreli yayınlarımızı sürdürüyoruz. Toplumdaki bağımlılık algısını değiştirmek için eğitim programları, farkındalık kampanyaları ve medya iş birlikleriyle doğru bilgilendirme yapmayı hedefliyoruz. Bağımlılık pençesinden kurtuluşun mümkün olduğu gerçeğini vurgulayarak, tedavi edilebilirliğini ön plana çıkarıyoruz.
FARKINDALIK ÇALIŞMALARIMIZI SÜRDÜRÜYORUZ
Yeşilay bağımlılıkla mücadele konusunda neler yapıyor?
Yeşilay olarak öncelikli hedeflerimiz arasında bağımlılıkların önlenmesi, rehabilitasyonu ve topluma kazandırılması bulunuyor. YEDAM (Yeşilay Danışmanlık Merkezleri) ile 105 noktada hizmet veriyoruz. Okul temelli projelerle (TBM, YYBE) çocukları erken yaşta bilinçlendiriyoruz. Rehabilitasyon hizmetleriyle bağımlıları topluma kazandırıyoruz. 81 ildeki 120 şubemiz ve 140 bin gönüllümüzle farkındalık çalışmalarımızı sürdürüyoruz.
BAĞIMSIZLIK SEFERBERLİĞİ BAŞLATTIK
Yeşilay, toplumda sağlıklı yaşam alışkanlıklarının yaygınlaşmasına yönelik hangi çalışmalar yapmaktadır?
Her yıl birçok proje ve etkinlik hayata geçiriyoruz. Yeşilay olarak, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı ile “Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı”nı başlattık. “Okulda Bağımlılığa Müdahale Programı” ile risk grubundaki öğrencilere bireysel müdahaleler yapıyoruz. “Yeşilay Yaşam Becerileri Programı” ile öğrencilerin bağımlılık risklerinden korunmasını amaçlıyoruz.
2024 yılının sonunda önemli bir adım daha attık. Bağımsızlık Seferberliğimizi tüm ülkemizde başlattık. İçişleri Bakanlığı ile bağımlılıklarla mücadelemize toplumun tüm fertlerini dâhil etmek için mahalle bazlı farkındalık çalışmaları, eğitimlerle herkesi gençliğimizi koruyama davet ediyoruz.
GENÇLERİMİZİN DİRENCİNİ ARTIRIYORUZ
Gençleri bağımlılıktan korumak için Yeşilay’ın özel bir programı veya projesi var mı? Varsa, bu konuda neler söyleyebilirsiniz?
Yeşilay, Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM) ile başta çocuklar ve gençler olmak üzere, toplumun bağımlılıklar konusunda bilinçlenmesini sağlarken, Yeşilay Spor Kulübü aracılığıyla da sağlıklı yaşam kültürünü yaygınlaştırıyor. Türkiye genelinde 110 Yeşilay Spor Kulübü ile atletizm, bisiklet, boks, okçuluk, güreş, izcilik, jimnastik, judo, masa tenisi, tekvando ve yüzme gibi branşlarda sporcular yetiştirerek zararlı alışkanlıklara gençlerimizin direncini artırıyoruz.
BAĞIMLILIK DALGASI BÜYÜYOR
Yeşilay olarak dünyada ve Türkiye'de bağımlılık oranlarındaki son durumu yorumlar mısınız?
Yeşilay olarak önleme çalışmalarına odaklanmış durumdayız, ancak bağımlılık dalgasının büyüdüğünün farkındayız. Bugün dünyada 1,3 milyar insan tütün bağımlılığının pençesinde ve sadece ülkemizde bu nedenle her yıl 100 bin insanımızı kaybediyoruz. Dünya Küresel Sağlık Raporu'na göre, çocukların %15’i hayatları boyunca sigara bağımlılığıyla karşılaşıyor. 15-19 yaş arası gençlerin %23’ü alkol bağımlısı, Avrupa’da ise bu oran %45’e kadar çıkıyor. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi’nin araştırmalarına göre, Avustralya’da metamfetamin ve kokain kullanımı giderek artarken Kuzey Amerika’da madde bağımlılığı kaynaklı ölümler tarihî rekorunu kırıyor.
Dünyada madde bağımlısı sayısı 400 milyonu aşmış durumda. Bununla birlikte, çocukların %15’inde internet bağımlılığı riski giderek yükseliyor. Tüm bu veriler, dünyanın büyük bir bağımlılık salgınıyla karşı karşıya olduğunu gösteriyor ve biz de Yeşilay olarak bu konuda tarihî bir sorumluluk taşıyoruz. Bağımlılıkla mücadele stratejilerimizi sürekli güncelliyor, yenilikçi yaklaşımlar geliştiriyor ve toplumumuzu bağımlılıklardan korumak için kararlılıkla çalışmaya devam ediyoruz.
MÜCADELEYE DEVAM EDİYORUZ
Toplumda sigara, alkol ve uyuşturucu gibi bağımlılıklar üzerine farkındalığı artırmak için hangi kampanyaları yürütüyorsunuz?
Yeşilay, sigara, alkol ve uyuşturucu bağımlılıklarına karşı “Bağımsızlık Seferberliği” kampanyasıyla toplumun tüm kesimlerine bilinçlendirme yapıyor ve yeni nesil bağımlılıklara karşı projeler geliştiriyor. İçişleri Bakanlığı ile iş birliğiyle ülke genelinde çalışmalar sürdürülüyor. 2014'te başlatılan Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM) ile milyonlarca kişiye ulaşıyoruz. Yeşilay Yaşam Becerileri Eğitim Programı (YYBE) ve Okulda Bağımlılığa Müdahale Programı (OBM) gibi projelerle gençleri koruyoruz. Ayrıca, Sağlıklı Nesil Sağlıklı Gelecek Yetenek Yarışması ile farkındalık artırıyoruz. Bursa ve Diyarbakır’dan sonra üçüncüsünü açtığımız Kayseri'deki yeni rehabilitasyon merkezimizle Türkiye'ye özgü bir model sunarak bağımlılıkla mücadeleye devam ediyoruz.
İNSANLIĞIN KURTULUŞU İÇİN ÇALIŞIYORUZ
Yeşilay’ın çalışmaları sonucunda elde edilen somut başarı örneklerinden bahsedebilir misiniz?
Umut ve inançla baktığımız yarınlarımız için, 120 şubemiz, 105 Yeşilay Danışmanlık Merkezimiz ve rehabilitasyon merkezlerimiz ile bağımlılıklarla mücadeleye yönelik hizmetlerimize devam ediyoruz. Bağımlılığın küresel bir sorun olduğunu bilerek, 97 ülkede 5 kıtadaki Ülke Yeşilaylarımızla insanlığın da kurtuluşu için çalışıyoruz.
Yeşilay Danışmanlık Merkezlerimizde, 75 binin üzerinde görüşme gerçekleştirdik. Bursa, Diyarbakır ve Kayseri’deki Rehabilitasyon Merkezlerimizde bağımlılıktan kurtulan birey sayısı artıyor. Yatılı rehabilitasyon hizmetimizden 300’ün üzerinde kişi faydalandı. 2.199 TBM formatörümüz ve 44 bin TBM uygulayıcımızla her yıl 10 milyon öğrenci ve 3 milyon yetişkine ulaşıyoruz. Gönüllü sayımız 139 bine ulaşırken, 2024'te takipli danışan sayımız yüzde 14 artarak 19.400 oldu. Tüm bu veriler yürüttüğümüz çalışmaların ne kadar kıymetli olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor.
HEPİMİZ İÇİN BAĞIMSIZ GELECEK
Aileler, çocuklarını bağımlılıklardan korumak için neler yapabilir? Yeşilay bu konuda nasıl bir rehberlik sunuyor?
“Hepimiz için bağımsız gelecek” diyerek başlattığımız Bağımsızlık Seferberliği kapsamında, toplumun her kesimiyle bağımlılıkla mücadelede önemli adımlar atıyoruz. Aileleri güçlendirerek daha dirençli bir toplum oluşturmayı hedefliyoruz.
“Bağımsızlık Seferberliğinde Aile Eğitimi" programıyla, bağımlılığın riskleri, çocukları koruma yolları ve aile içi iletişim konularında bilinçlendirme çalışmaları yürütüyoruz. Yeşilay Danışmanlık Merkezleri (YEDAM) aracılığıyla ücretsiz psikososyal destek sunarak ailelerin yanında oluyoruz. Çocukları spor, sanat ve müziğe yönlendirmek, ekran süresini sınırlandırmak bu mücadelenin önemli adımlarından biri. Destek için YEDAM Danışma Hattımız 115’e bugüne kadar 1 milyon 335 binin üzerinde çağrı geldi. Ücretsiz ve gizlilik esasına dayalı olarak bağımlılara ve ailelerine destek olmak için yanınızdayız.
Bağımlılık tedavisinde psikolojik destek ve tedavi süreçleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Yeşilay bu bağlamda nasıl yardımcı olmaktadır?
Psikolojik destek bağımlılık tedavisinin olmazsa olmazı bu sebeple çok önemsiyoruz. Yeşilay Danışmanlık Merkezlerimizle (YEDAM), ülke genelinde ücretsiz hizmet vererek bağımlılıkla mücadelede önemli bir rol üstleniyoruz. Tütün, alkol, madde, internet ve kumar bağımlılığı olan bireylerimize psikolojik ve sosyal destek sunarak onların hayata yeniden kazandırılmasına yardımcı oluyoruz. Ayrıca, aile ve yakınlarına da destek sağlayarak bozulan yaşam düzenlerini onarmalarına ve sağlıklı ilişkiler kurmalarına katkıda bulunuyoruz.
DİJİTAL BAĞIMLILIK
Teknoloji bağımlılığı giderek artıyor. Bu konudaki düşünceleriniz ve Yeşilay’ın bu bağımlılıkla mücadeleye yönelik çalışmaları nelerdir?
Bağımlılıkla mücadele küresel bir mesele olup internet bağımlılığı da dünya genelinde önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Dijital bağımlılık, "dopamin ekonomisi" ile beslenirken, teknoloji şirketleri kullanıcıları sınırsız kaydırma ve bildirimlerle bağımlı hâle getiriyor.
2023 verilerine göre dünya genelinde 5,16 milyar internet kullanıcısı var, bu da nüfusun %64,4’üne denk geliyor. Sosyal medya kullanıcı sayısı 4,76 milyar, yani dünya nüfusunun %60’ı sosyal medya kullanıyor. Türkiye’de 2024 verilerine göre, 16-74 yaş arası bireylerin %88,8’i internet kullanıyor. İnternet bağımlılığı oranı %13 seviyesinde. Sosyal medya ve internet kullanıcı sayısı 68,90 milyona ulaşarak nüfusun %81’ine denk geliyor. Kullanıcılar, sosyal medyada günde ortalama 2 saat 46 dakika geçiriyor. Veriler, internet ve sosyal medya kullanımının hızla arttığını gösteriyor. Bu bağlamda, teknolojiyi doğru kullanıp kullanmadığımızı sorgulamalıyız. Yeşilay olarak, teknolojinin bilinçli ve verimli kullanılmasını destekliyoruz. Ancak gerçek hayattan kopmadan, sorumlulukları ihmal etmeden ve gelişim süreçlerini göz ardı etmeden dengeli bir teknoloji kullanımı gerektiğine inanıyoruz.
Farklı kültürlerde ve toplumlarda bağımlılık konusundaki yaklaşımlar nasıl farklılıklar gösteriyor?
Bağımlılıklarla mücadele, her toplumun kültürel ve toplumsal yapısına göre değişiklik gösterebiliyor. Yeşilay olarak bağımlılığın küresel bir sorun olduğu kabulüyle hareket ediyor; bilimsel temelli tedavi yöntemlerini benimsiyoruz. Bazı toplumlar bağımlılığı suç olarak görüp cezalandırırken diğerleri ahlaki ya da dinî bir zayıflık olarak kabul edip toplumsal destekle çözmeye çalışır. Dijital bağımlılık gibi yeni nesil bağımlılıklar ise küresel bir sorun haline gelmiştir ve bunlarla mücadelede özel stratejiler geliştirilmesi önemlidir. Önemli olan, bağımlılığı bütünsel bir yaklaşımla ele alıp, toplumları bilinçlendirerek kalıcı çözümler üretmektir.
SEFERBERLİĞİMİZE KATILMAYA DAVET EDİYORUZ
Yeşilay’ın gelecek vizyonu nedir? Gelecekte hangi alanlarda gelişmeyi hedefliyorsunuz?
Bağımsızlık seferberliği kapsamında, sağlıklı ve bağımsız bir toplum için güçlü adımlar atıyoruz. Dijital bağımlılığa karşı bilinçlendirme çalışmalarını artırıyor, eğitim programlarını yaygınlaştırarak çocuklar, gençler ve ailelere yönelik okul temelli eğitim ve psikososyal destek sunuyoruz. Uluslararası iş birlikleriyle küresel mücadeleyi güçlendiriyor, YEDAM merkezlerimizi artırarak daha fazla bireye ücretsiz destek sağlıyoruz. Sosyal sorumluluk projeleri ile gençler için bağımlılıkla mücadelede farkındalık oluşturuyor ve bilimsel araştırmalarla tedavi yöntemlerini geliştiriyoruz. Kısacası; Hepimiz için bağımsız gelecek hayaliyle topyekûn bir mücadeleye herkesi davet ediyor, bu cennet vatanımızı, evlatlarımızı bağımlılığa mahkûm etmemek için seferberliğimize katılmaya davet ediyoruz.