Neden Türkiye'de enflasyon dünyaya göre yüksek?

Dünya büyük bir türbülans yaşıyor.

Pandeminin ilk dönemlerinde hızla giden trene aniden fren yaptırıldı. Bu nedenle bazı parçaları dağıldı, bazılarıysa kırıldı. Onarıma ihtiyacı olan bu tren salgın tedbirlerinin gevşetilmesiyle birlikte aniden hızla ilerlemeye başlatıldı. Eksik ve hasar görmüş parçalarıyla birlikte…

Küresel tedarik zincirinin bozulduğu, lojistik maliyetlerinin, enerji başta olmak üzere emtia fiyatlarının hızla arttığı günümüzde küresel enflasyon yükselmeye devam ediyor.

Salgın döneminin hasarları düzeltilememişken bir de üstüne Rusya-Ukrayna savaşı eklendi. Savaş kapsamında Rusya’ya yaptırımlar küresel ekonomide yeni problemlere neden olmaya başladı.

Basında ve medyada bu konular sürekli olarak vurgulansa da bunlar dünyanın gerçekleri.

İstesek de istemesek de sevsek de sevmesek de biz de bu dünyanın bir parçasıyız. Bu olan bitenden bizim etkilenmeme gibi bir lüksümüz yok.

Tüm dünyada enflasyon yükselirken bizde diğer ülkelere kıyasla daha hızlı yükseliyor. TÜİK verilerine göre Nisan ayında enflasyon yıllık bazda %70’lere dayandı.

2021 yılının son aylarında döviz kurunun hızla yükselmesiyle beraber içeride enflasyon da hızla yükselmeye başladı. Gerek Yurtiçi ÜFE gerekse TÜFE hızla yükselişe geçti.

20 Aralık sonrası öyle veya böyle döviz kurunda bir dengelenme sağlandı. İlk başlarda fiyatlardaki yükselişin nedeni olarak döviz kurundaki artış gösterilse de şimdilerde döviz kurundan başka birçok neden olduğunu görüyoruz.

Öncelikle enerji ve diğer emtia fiyatları başta olmak üzere girdi maliyetlerinin yükselmesi önemli bir etken olarak önümüzde duruyor.Şimdilerde ise enerji fiyatlarındaki yükseklik tüm fiyatlara yansımaya devam ediyor. Üretimin en önemli girdisi olan enerji ve üretilen ürünlerin hedef pazara ulaştırma faaliyeti olan lojistik maliyetlerini etkilemesi sebebiyle enerji maliyetlerindeki artış enflasyonun genele yayılmasına neden oluyor.

Döviz kurundaki yükseklik ve küresel enerji fiyatlarındaki artış enflasyonu adeta körüklüyor.

Döviz kurunun düşük olduğu dönemlerde petrol fiyatlarındaki 1$’lık artış bizde 10 kr, 20 kr olarak yükselişe neden olurken doların yükselmesiyle beraber 1 TL ve daha üstü yükselmeye neden oluyor.

Bu da gıda fiyatları başta olmak üzere birçok ürünün fiyatlarında artışa neden oluyor.

Ancak tüm bunların dışında ihracatın hızlı artması Türkiye’de enflasyonun en önemli nedenlerinden biri olduğunu unutmamak gerekir.

Gıda başta olmak üzere birçok imalat sanayi ürününün ihracatının yapılması sebebiyle içeride arz sıkıntısı yaşanıyor. Talebi karşılayamayan üretim içeride fiyatların yükselmesine neden oluyor. Bunun yanında ihracatın kârlı olması ve küresel tedarik zincirinin bozulması sebebiyle talebin Türkiye’ye yönelmesi sebebiyle dış talebin fazla olması üreticilerin iç piyasa yerine dışarıya satmasına neden oluyor.

Örnek vermek gerekirse yıl başındabir çift ayakkabı için 10$ isteyen ayakkabı üreticisi yıl başında 10$’lık ayakkabıyı yabancı müşterilere 130 TL seviyesinde satıyordu. Dış talep zaten yoğun… İç piyasadaki toptancılara veya perakendecilere de daha düşük fiyat seviyesinden satmıyor elbette. “Alıyorsan al almıyorsan zaten yabancı müşteriler alıyor.” havasında… İç piyasada fiyatlar ihracat fiyatlarına doğru yükseliyordu. Günümüzde yabancılara satılan fiyatlar da yükseliyor. Yıl başında 10$’a satılan ayakkabı artık 12$’a satılır oldu. Yıl başına göre döviz kurunun 13 TL’den 15 TL’ye yükseldiğini de düşünürsek. 130 TL’den 180 TL’ye fiyatlar yükseldi.Döviz kuru sabit kalsa 10$’dan 12$’a yükselen yabancıya satış fiyatı 26 TL olarak fiyatları yükseltecekken 50 TL’lik bir artışa neden oluyor.Bu bahsettiğim örnek konunun daha iyi anlaşılabilmesi için temsili bir örnektir.

Günümüzde yaşanan problemlerden biri de gerek tarım gerekse sanayi ürünleri için “Türkiye’de üretim yok. Her şeyi ithal ediyoruz. Onun için fiyatlar yükseliyor.” yanılsamasıdır. Gerek tarımda gerekse sanayi ürünlerinde üretimlerimiz artıyor. Ancak ihracattaki artışla beraber iç piyasada pek göremiyoruz ve fiyatları da ihracat fiyatlarına doğru yükseliyor.

Bahsettiğim hususlar sebebiyle Türkiye enflasyon hızında diğer ülkelere göre daha fazla etkilendi. Hem döviz kurundaki artış, hem enerji fiyatlarındaki artış hem de ihracattaki artış iç piyasada enflasyonun daha hızlı artmasına neden oldu ve olmaya devam ediyor. Mevcut ekonomi politikasıyla enflasyonu frenlemenin ve düşürmenin yolu üretimi artırmaktır. Bizim elimizde olmayan nedenlere çözüm üretmemiz zaten mümkün değil.