Zerzevat ve Skorbüt Hastalığı  

Bir dosttum ile sohbet ederken konu beslenmeden açıldı ve o zerzevatın önemsiz olduğunu söyledi. Ben “öyle düşünme deyince”, tıp doktoru olan kardeşine de atıf yaparak artık vitamin eksikliği diye bir sorunun olmadığını ifade etti.

Sözlükte zerzevat mecaz olarak “küçük/önemsiz nesneler” anlamına gelmektedir. Diğer yandan zerzevat Farsça kökenli bir kelime olup sebze (yeşillik) anlamındadır. Gençler bilmese de Anadolu’da halkımız arasında zerzevat kelimesi hâlâ kullanılmaktadır

Dostuma, bu kanaatin doğru olmadığını açıklamaya çalıştım. Örnek olarak da eski Yunan ve Mısır dönemlerinden beri varlığı bilinen “skorbüt hastalığından” bahsettim. Tarihte denizcilerin hastalığı olarak bilinen bu hastalıktan uzun deniz yolculuklarında tayfaların/yolcuların yarısı muztarip olmuş hatta hayatlarını kaybetmiştir.

***

Savaş ve kıtlık dönemlerinde dünyanın pek çok bölgesinde skorbüt hastalığı yaygın bir şekilde görülmüştür. Günümüzde besinlere ulaşılabilirliğin kolaylaşmış olması skorbüt hastalığının görülme sıklığı oldukça azalmıştır. Bununla birlikte yetersiz C vitamini alan kişilerde halen hastalığa rastlamak mümkündür. Nitekim ülkemizde hala bu vakalara rastlanılmaktadır.

Hâlâ önemli…

Ülkemizde bir grup bilim insanı (S.Arı Yuca ve ark., 2010) “Skorbüt Doğu Anadolu Bölgesinde Halen Önemli Bir Problemdir” başlıklı bir makale yayımladı [bk. Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisinde 2010, 9, (3):259-64]. Bu makale bölgede tespit edilen “skorbüt hastalığı” ile ilgilidir.

Makaleden şu bilgileri nakledelim: “Skorbüt, C vitamini eksikliğinin yol açtığı kollagen yapımındaki bozukluk sonucu oluşan, başlıca hematolojik sistem ve kemik bulguları ile karakterize multisistemik bir beslenme bozukluğu olup, sıklıkla 6-24 aylık süt çocuklarında olmak üzere herhangi bir yaşta görülebilir (https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-skorbut-dogu-anadolu-bolgesinde-halen-onemli-bir-problemdir-58469.html. ET: 26.12.2019).

Genellikle gelişimsel sorunlu çocuklarda ve beslenmesi yetersiz olanlarda rastlanır. En sık nedenleri arasında taze sebze ve meyvelerin diyette yeterince yer almaması, besinlerin hazırlanması ve saklanmasındaki yanlış uygulamalardır. Süt çocukluğunda yetersiz C vitamini alımına bağlı gelişen üç skorbüt vakası, ülkemizde hastalığın halen önemli bir problemdir.”

Skorbüt, C vitamininin aşırı derecede yetersizliğine bağlı olarak gelişen bir hastalık türüdür: Anemi, hareket kısıtlılığı, halsizlik, kanamalar, kol ve bacaklarda ağrı, vücudun bazı bölgelerinde şişlik, cilt problemleri, diş eti hastalıkları ve diş kaybı gibi olumsuzlukları içerir.

C vitamini eksikliğinin belirtileri, vitaminin yetersiz miktarda alınmaya başlanmasından 8-12 hafta sonra yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. Vitamin eksikliğinin devam etmesi durumunda 1 ay ile 3 ay aralığında ise daha ciddi belirtiler ortaya çıkmaya başlar.

Skorbüt tedavisi

Skorbüt hastalığının tek ve kesin tedavisi vücudun ihtiyaç duyduğu C vitamininin tam olarak karşılanması ve yetersizlik nedeniyle ortaya çıkmış olan sorunlara yönelik ayrıca tedavi uygulanması şeklinde gerçekleştirilir.

Akut komplikasyonların bir an önce tedavi edilebilmesi ve C vitamini düzeyinin normal aralıklara ulaştırılabilmesi için C vitamini takviyeleri gereklidir. Kalıcı olanlar hariç tüm belirtiler tedaviyle 3 ay içerisinde tamamen iyileştirilebilmektedir. Dişlerde çürük ve diş kaybı gibi geri dönüştürülemez. Uzun süreli yetersizliğe bağlı kalıcı sorunlar için ise medikal estetik uygulamaları ve ağız diş sağlığına ilişkin ayrıca tedavilerden yararlanılmalıdır (bk. https://www.medicalpark.com.tr/skorbut/hg-2249. ET: 26.12.2019.)

Skorbüt tedavisinde önerilen C vitamini bakımından meyve ve sebzeler zengin gıdalardır. Tercih sizin!

Son söz: Sağlığını önemseyenler sebzeleri zerzevat olarak görmez.