Yahudiler devletten önce niçin üniversite kurdular?

Akademisyenliğe ilk başladığım yıllarda İsrail kaynaklı 1950 veya 1960’larda yazılmış bilimsel makaleleri gördüğümde hayret etmiştim. Bu devlet ne zaman kuruldu bu derin araştırmalar ne zaman yazıldı diye aklımdan sorular geçmişti.

Galiba toplumumuz/devletimiz üniversite meselesini tam anlamadı. Bunu, hala filan üniversiteye kim rektör olacak diye tartışılması teyit etmektedir.

İsrail Devleti 14 Mayıs 1948'de kurulmuştur. Bu tarihi aklınızda tutarak aşağıdaki yazılanları okumanızı öneririm.

Siyonist hareket, Filistin’de bir ‘Üniversitesi’ kurma vizyonuna sahipti. Bazı kaynaklar Yahudilerin genelde teknik ve bilimsel eğitimden uzak kaldığını ve bu yeteneklere sahip olmadan, Siyonist hareketin bir millet oluşturma vizyonu ancak bir rüya olarak kalacağını aktarmaktadır. Bu bakış açısıyla öncelikle gelecekteki devletin gelişimini desteklemek için mühendisler (ve diğer insan kaynakları) yetiştirilecekti.

İlk adımlar

1901: Üniversite düşüncesi İsrail Devleti'nin kurulmasından yarım yüzyıl önce, Beşinci Siyonist Kongresi'nin düzenlendiği Stadtcasino Basel'in salonlarında başlar. Orada, üç Yahudi entelektüel -filozof Martin Buber, biyokimyacı ve İsrail'in gelecekteki ilk başkanı Chaim Weizmann ve gazeteci Berthold Feiwel - katılımcıların dikkatine bir eğitim enstitüsü kurulması da dahil olmak üzere bir İbrani kültürü programının benimsenmesinin gerekliliğini dile getirdiler.

1903: Filistin’deki 60.000 Yahudi, günümüzdeki İsrail’deki parlamentonun (Knesset) selefi olan ilk meclis için seçime gitti. Bu meclisin adı Knessiah Rishonah (Birinci Meclis) idi. Siyonist lider, Doktor Menahem Ussishkin bu meclisi kullandı ve Filistin’de bir yüksek öğretim enstitüsünün kurulmasının ivediliğini dile getirdi.

1908: Dr. Paul Nathan'ın başkanlığındaki Alman-Yahudi örgütü Ezrah Derneği, bugün Technion olarak bilinen İsrail Teknoloji Enstitüsü'nü kurmak için para toplamaya başladı.

1912: Teknik okulun ilk temel taşı, 11 Nisan 1912’de yerleştirildi. Bu tam İsrail devleti özgürlüğünü ilan etmeden 36 yıl önceydi. Üniversitenin internet sitesinde de 1912 yılında çalışmaya başladığı yazıyor. (Bk. Israel Institute of Technologyhttps://www.technion.ac.il/en/home-2/).

Manda dönemi

Bu gelişmeler olurken Osmanlı Devleti’nin bölgedeki varlığı tehlike altındadır. Tarihimizde en üzücü olaylardan birisi bu üniversite kurulmak istenen topraklarda gerçekleşti. İngiliz Ordusu 9 Aralık 1917'de Kudüs’e girdi. 19-21 Eylül 1918'de iki Osmanlı ordusunun tamamen yok edildi. Askerler ağır işkencelere tabii tutuldu.

Filistin'deki Osmanlı Devleti hakimiyetine son verilmesiyle İtilaf Devletleri tarafından kararlaştırılan ‘Birleşik Krallık Filistin Mandası’, Milletler Cemiyeti tarafından Haziran 1922'de resmen onaylanarak kuruldu.

Bu siyasi gelişme üniversite kurma sürecini daha da hızlandırdı.

Üniversite kuruluyor

İsrail Teknoloji Enstitüsü (Technion) /üniversitesi1924'te İsrail'in en önemli liman kenti Hayfa'da kuruldu. Üniversite, İsrail'in en eski üniversitesi unvanını taşımaktadır.

1912’de ilk temel taşının yerleştirilmesiyle birlikte, bir asır boyunca, Technion, İsrail Devleti’nin hayatta kalması ve büyümesi için gereken ihtiyaçları fark edip bulmak gibi tarihi bir görev üstlendi.

İsrail Devleti’nin 14 Mayıs 1948'de kurulduğu dikkate alındığında Technion, İsrail’in kurulmasından yıllar önce kurulduğu (çalışmalara başladığı) anlaşılmaktadır. Devlet kurulmadan önceki zamanlarda, eğittiği mühendislerle, modern bir devletin alt yapısını kuracak uzmanlığı (lojistiği) oluşturdu.

Ünlü bir İngiliz gazeteciye göre, Technion hikayesi, özgür bir millet oluşturma yolunun ortasında kalmış, imkânsız sonuçlar bekleyen gruplar için bir örnektir; “Devletin doğmasından uzun yıllar önce, Technion, İsrail Devleti’nin temelini kurdu. Ülkenin bir Bilim ve Teknoloji sahası olmasının temeli Technion vizyonuna dayanır.”

Son söz: Önceliğini belirlemeyen insanlar başarılı olamaz.