Türkiye-Afganistan ilişkileri üzerine...
Afganistan, jeopolitik ve jeostratejik açıdan Asya’nın kalbi durumundadır. Kıtalar ve bölgeler arasında yer alan bir ülkedir. Huzuru, barışı ve refahı çevresinde; Orta Asya (Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan) Pakistan ve İran’da da huzur ve barış demektir. Afganistan, Orta Asya, Hint Okyanusu ve Ortadoğu’ya giriş-çıkış için bir kavşak noktada bulunmaktadır. Hala keşfedilmeyi bekleyen bakır, petrol, lityum, uranyum kaynakları olan muazzam bakir bir bölgedir.
Afganistan’ın
emperyalizmin oltasına takılı bir balık olmadan, sınai, iktisadi ve içtimai
açıdan gelişmesini sağlayabilmesi için ABD’yi bırakıp halkı arkasına alması,
bütün kesimleri kucaklaması gerekmekte.
Taliban,1996-2001 yılları
arasında Afganistan’da yönetimde idi.2001’den sonra Amerikan işgali gerçekleşti
ve Taliban’ı yönetimden uzaklaştırdı...2019’a kadar devam eden bir işgal var ve
buna karşı yürütülen antiemperyalist bir mücadele söz konusu iken Taliban
tarafından hala bazı yanlışların yapılıyor olması geçmiş hatalardan ders
çıkartılmadığı düşüncesini doğruyor.
2021’de ABD kuvvetleri ülkeden her ne kadar apar-topar
çekildi gibi gözükse de Afganistan’ı terk etmedi sadece ordusunu çekti. İşgal
şekil değiştirerek devam ediyor. Yerine siyasi güç olarak BAE’yi bıraktı. Ülkenin
belli başlı kilit yerlerinde rol almaktadır. BAE’nin Afganistan’daki ana
stratejisi Türk-Katar varlığını önleme üzerine kuruludur. Dolayısıyla
BAE’lerinin varlığı Türk varlığını tehdit etmektedir. Bu konuda inisiyatif
alınmazsa Afganistan’da ki Türk varlığı zarar
görecektir.
Taliban-ABD İlişkileri:
ABD,Taliban ile uzun süren müzakereler neticesinde
Afganistan’dan çekildi. Çekilme belli şartlara dayalı oldu. ABD, Taliban’a “Ben ne istersem onu yapacaksın. Eğer
sözümü dinlerseniz yardım ederim” dedi. Bu anlaşma neticesinde 1.7 milyar
dolarlık mali destekte bulunurken öte yanda BM yardımlarını yöneterek Taliban’ı
kontrol altında tutuyor.
Dolayısıyla rahatlıkla diyebiliriz ki ‘Taliban’ı ,ABD iktidara getirdi.’
Şu bir gerçek ki ,ABD’nin Afganistan’dan çekilmeye hiç mi
hiç niyeti yok, varlığını BAE’leri üzerinden sürdürmekte. O kadar ki; ABD
Kongresi, ABD hükümetinin Taliban ile olan ilişkisini halka açıklamasını
istiyor. Lakin şimdilik bunu yapmıyor.
ABD’nin Afganistan’daki varlık
sebebi Çin’dir.
Çin’in 2049 vizyonunda Dünya hakimiyeti var. Bu hakimiyete giden yol, ekonomik,
siyasi ve askerî gücünü batıya doğru yaymaktan geçiyor. Çin’in bu çabası ABD’yi
Afganistan’da olmaya itiyor.
Afganistan hem Batı’ya hem de Ortadoğu ve Hint Okyanusuna geçiş
güzergahında olması hasebiyle Çin’in jeoekonomik ve jeostratejik hinterlandında
bulunmakta. ABD Asya’da gücünü kaybetmek istemiyor. Orta Asya’da Çin ve Rusya
ile mücadele edebilmek için Afganistan’a ihtiyacı var. Nasıl ki Doğu Avrupa’da
var olabilmek için Ukrayna’yı savaşa soktuysa, Asya’da var olabilmek için de
Tayvan ve Afganistan’a ihtiyacı var.
Çin,
Dünya’nın fabrikasıdır. Ürettiği malları Dünya pazarlarına
sürebilmesi için en ideal güzergâh, batı komşularından, Afganistan üzerinden
başlar, Afganistan – İran – Türkiye – AB’de biter. ABD Afganistan’da bulunarak Çin’in bu güzergahını daha başladığı yerde
kesmek istiyor.
Son dönemde, Taliban - ABD görüşmeleri daha sık
gerçekleşmekte. Görüşmeler Katar’da gerçekleşti.(Afgan İstihbarat Başkanı Abdülhalık
VESİKİ & CIA ) Taliban, ABD’ye bazı tavizler vererek yönetimde kalabileceği
düşüncesinde. Oysa bu mümkün değildir. Emperyalizmin oltasına bir kez takıldın
mı işin biter.
ABD’nin son
3 yılda bastığı $ miktarı, doların ilk basıldığı dönemden bugüne kadarkinden
daha fazla.Doları karşılıksız basıp kâğıt kütleleri ile ülkeleri kendisine
mahkûm ediyor.ABD’nin
derdi Afganistan’da kalmak. Taliban’ın ki ise dünyaca tanınmak ve ekonomik
sıkıntılardan kurtulmak. ABD, Taliban ile yaptığı görüşmelerde, kendisine ait iki
üssün kalmasınıistedi. Taliban çok
ciddi ekonomik sıkıntılar nedeniyle, ABD’ye taviz vermek zorunda kalıyor.
Taliban-Türkiye ilişkileri:
ABD, çekilirken Afganistan –Türkiye ilişkileri her alanda gelişecek
şeklinde bir izlenim oluşmuştu. Hatta başkent havalimanının işletmesini ve
korumasını Türkiye üslenecek idi. Lakin sonra başka bir vaziyet oluştu. Bunun
sebebi; o dönem yapılan yanlış açıklamalardır. Bu açıklamalar “ABD, Türkiye’ye yeşil ışık yaktı.”
şeklinde anlaşıldı. O dönem Katar-Türkiye-Afganistan arasında üçlü görüşme
yapılırken bir anda BAE’leri vaziyete el koydu, havalimanı hizmetlerinin
birçoğunu aldı. Bugün ülkedeki üç havalimanı BAE tarafından yönetilmekte. Bunun
sebebi bazı hizmetleri bedavaya veriyor olmasıdır.
Afganistan ile Türkiye arasında ki
ilişkiler;Türkiye-Azerbaycan-Katar-Malezya –Endonezya ekseninde
geliştirilmelidir.Bu eksen bilahere Türk Devletler Topluluğu eksenine
taşınmalıdır.
Taliban-Katar-Türkiye ilişkileri:
Bu arada Taliban, Katar’la ilişki kurmaya ,yakınlaşmaya
çalışıyor bu çerçevede sık sık görüşmeler düzenleniyor.Fakat Taliban tam
teslimiyet yerine işbirliği seviyesinde kalmaya dikkat ediyor.
Türkiye,
Afganistan’ı ciddiye almalı ve ne pahasına olursa olsun orada olmalıdır.Taliban’ın,
Türkiye Diyanet İşl. Bşk.lığı ve Uluslararası İslam Alimleri Bşk.lığı ile
görüşmesi son derece önemlidir.
Türkiye,
Afganistan konusunda geç kaldı. BAE’leri etkisini her geçen gün artırıyor
olmasına rağmen Türkiye-Afganistan ilişkileri geliştirilebilir.Türkiye,
Afganistan’ı kendisine yakınlaştıracak farklı usuller ve hamleler yapmalı. Bize
yakın STK’lar ile Hükümetimiz yakın temas kurmalı.Afganistan’da Ak Parti’yi ve
Sayın Cumhurbaşkanımızı ümmetin hadimi olarak gören müzahir yapılar var.Onlarla
mutlaka temas kurulup ilişkiler geliştirilmelidir.
Türkiye’nin Azerbaycan örneğinde olduğu
gibi Afganistan’a destek vermesi şart, fakat Afganistan’ında Azerbaycan gibi Türkiye’ye
teslim olması gerekiyor. Aynı yaklaşımı sergilerse Türkiye bu desteği verir.
Verirken de batılı güçler ve onların bölgedeki işbirlikçileri gibi bir menfaat
de beklemez.
Öte yandan İslam İşbirliği teşkilatı bile Taliban yönetimini
tanımamakta. Türkiye,bu konuda çaba sarf etmelidir.
Taliban-BAE’leri İlişkileri:
Yukarıda da belirttiğimiz gibi ABD,Afganistan’daki varlığını
BAE’leri üzerinden sürdürmekte.Suriye’de terör örgütü PKK üzerinden alenen, Afganistan’da
ise BAE’leri üzerinden örtülü bir şekilde varlığını sürdürmekte. BAE’leri
ABD’nin Afganistan’daki ‘vekil devlet’
rolündedir.
İşin
kötü tarafı Taliban,sadece BAE’lerinin istihbaratına güveniyor. BAE İstihbaratı ile çalışıyor.Türkiye’yi BAE üzerinden okuyor.Türkiye’nin
IHH vasıtasıyla Afganistan’da İstihbarat yaptığını düşünüyor. Bu nedenle IHH
birimlerinin bile Afganistan’a girişini
sınırlıyor,zorlaştırıyor.İHH’nın
Afganistan temsilcisine 7 ay geçmesine rağmen vize vermiyor.
BAE,
yaptığı kara propaganda ile,Türkiye’nin Suriye’deki DAEŞ militanlarını
Taliban’a karşı kullanılmak üzere, Afganistan’a sızdırdığını yayıyor.Afganistan’da
ki Türkiye-Katar Koalisyonunu her alanda önlemeye çalışıyor ve her iki ülkeyi
de Afganistan’da istemiyor.
Ülkenin en önemli üç hava limanı BAE’leri tarafından
yönetiliyor. Başkent Kabil Havaalanının BAE’lerine ait bir Güvenlik Şirketi
tarafından kontrol ediliyor olması büyük bir problemdir.Maalesef, Taliban
hükümeti, BAE eliyle ABD’nin kucağına düşürüldü.Türkiye-Katar etkinliğini, BAE
bozdu. BAE bu rolü, çok sayıda hizmeti ücretsiz vermesi sayesinde kazandı.Ve
daha birçok işi de bedava vermeyi taahhüt etti.
Taliban’ın uygulamaları:
Taliban iktidarında şerik
(ortak) kabul etmiyor. Diğer hizipleri hükümet içerisinde istemiyor.Bütün
kesimleri dışlıyor. Buda ülkede huzur ve barışın tesisini zorlaştırıyor.
Taliban, bütün kesimleri kucaklayıcı olsa işler yoluna girecek...
Taliban’ın geniş halk
kesimlerinde revaç ve karşılık bulması için Türkiye’nin yönetim biçimini örnek
alması gerekir. Bu nedenlerle, Afganistan’ın Taliban’ın izlediği yanlış
strateji nedeniyle yeniden ABD’nin oltasına takılma tehlikesi ile karşı
karşıya…
Taliban’ın en büyük
problemi “bana zarar verirler mi acaba” endişesi hâkim olduğu için farklı
kesimleri kucaklamıyor ve güvenmiyor olmasıdır. Buda içeride güven ve istikrarı
baltalıyor. Bu tutumu dış dünyaya imajı bozuk bir ülke ve yönetim olarak
yansıyor.İlişkiler normal bir zemine oturamıyor.
SON
SÖZ
Türkiye’nin Taliban’la
temasını kesmemesi lazım. BAE‘lilerin daha fazla inisiyatif kazanmaması için
bütün kurum ve kuruluşlarımız ile (Diyanet, Dışişleri, diğer devlet kurumları,
STK’lar ) etkisini artırmalı. Özellikle İslam ülkeleri ve Türk Devletler
Topluluğu ile ilişkilerini geliştirmede öncü rol üslenmeliyiz. Türkiye, Taliban’la doğrudan
görüşmeli, karşılıklı temsilcilikler açılmalıdır…
Vesselam!
23/12/2022
