​TÜM MEVLEVİHANELERİN ''ASİTANESİ'' YENİKAPI MEVLEVİHANESİ

Tarihin kültürün entelektüelliğin merkezlerinden olan İstanbul, sahip olduğu birçok değer ile meraklılarını kendisinden bir şeyler öğrenmek isteyenleri şaşırtmaya, öğretmeye devam ediyor. Demişler ya ;”İstan BUL , ara da BUL” diye . Biz de aralayıp bulmaya gayret ediyoruz diyelim.

Bugün detayları ile şaşıracağımız, yine hayrete düşeceğimiz tarihi bir yapı olan Yenikapı Mevlevihanesi’ni konuşalım istedik. Ensar Vakfı’nın Mukaddes Emanetleri tanıtalım projesi kapsamında burada ilk defa eğitim verince bu bina ile ilgili biraz araştırma yaptık ve işte detaylar:

ŞEHRİN EN BÜYÜK MEVLEVİHANESİ

İsmi ile kendisine yakın olan şehrinin kapısını adını ‘’Mevlanakapı’’olarak değişmesine sebep olan bir yapı Yenikapı Mevlevihanesi. 1597 yılında inşa ettirilen ,bir diğer ismi ile ‘’Topkapı Mevlevihanesi’’ olan külliye, diğer Mevlevihanelerce ‘’Asitane’’ olarak nitelendiriliyordu. Semahane ,mescid başta olmak üzere derviş ve Dedegah hücreleri ve daha sonra kendisine eklenen muvakkithane, meydân-ı şerif ile matbah-ı şerif ile birlikte tam teşekküllü büyükçe bir külliye halini alan Yenikapı Mevlevihanesi, İstanbul’da Galata Mevlevihanesi’nden sonra yapılmış 2. Mevlevihane özelliği ile birlikte arazi bakımından bölgenin en büyük Mevlevihanesi konumundadır. Günümüze ise tamamı kagir olan yapı kaldı.

MALKOÇ MEHMED EFENDİ VE ADAĞI

Yeniçeri Katibi Malkoç Mehmet Efendi’nin kendi arazisi üzerine inşa ettirdiği Mevlevihane ile yapılış amacını anlatan birçok rivayet bulunmakta. Bunlardan en bilineni Malkoç Mehmed Efendi’nin hac yolculuğu ile ilgili olan hikayesidir. Anlatılanlara Malkoç Mehmed Efendi hac için yolca çıkacaktır. Yola çıkmadan önce İstanbul’da daha sonra Yenikapı Mevlevihanesi’nin ilk postnişini olacak Kemal Ahmet Dedeye intisap eder. Hac yolunda Konya’ya uğrayan ve bu arada Mevlana’nın kabrini de ziyaret eden Mehmed Efendi ,salimen hacdan döndüğü takdirde İstanbul’da Mevlevilik için bir dergah inşa ettireceğini adamış, bu dileğinin gerçekleşmesinden sonra da sağ salim İstanbul’a dönen Mehmed Efendi dergahın inşatına başlamıştır .

MEHMED EFENDİYE ‘’SAKIN AÇMA ‘’UYARISI İLE BİR NOT

Bir diğer hikaye ise yine Kemal dede bulunmaktadır. Buna göre Kemal Dede mülkiyeti Malkoç Mehmed Efendi’nin üzerine olan ve Yenikapı Mevlevihanesi’nin yapılacağı bölge üzerinde bir ağaç kovuğunda altı veya yedi yıldır yaşamaktadır. Arazisi üzerinde yaşayan Kemal Dede ile tanışan Mehmed Efendi, efendi hazretlerinin ilim ve irfan ehli olduğunu anlar. Devam eden süreçte yeniçeri katibi olan Malkoç Mehmed Efendi’nin görevinden azledilecektir. Bu durum üzerine alim bildiği Kemal Dedeye yeniden göreve başlaması duasını almak için giden Mehmed Efendi’ye Kemal Efendi bir kağıt vererek bu kağıdı göreve gelene kadar açmaması uyarısında bulunur. Aradan geçen süreç içerisinde yeniden göreve başlayan Malkoç Mehmed Efendi,kağıdı açtığında gördükleri karşısında şaşıracaktır. Kağıtta gördüğü göreve yenide başladığı gün ve tarihten başka bir şey değildir. Bunu üzerine bu bölgede dergahın inşasına başlanılır ve kısa süre içerisinde tamamlanarak hizmete geçmesi sağlanır ve ilk postnişinliğe de Kemal Dede getirilir…

BİRÇOK KEZ TAMİR VE RESTORASYON GÖRÜYOR

Başta yangınlar olmak üzere çeşitli afetler ile zarar göre yapıyı başta Osmanlı Hanedanı ve devlet adamları olmak üzere devletin ve halkın birçok ileri gelenler gerek tamir ettirerek gerek ise eksikleri yaptırarak ve inşa ettirerek Yenikapı Mevlevihanesine destekte bulundu.

Bu desteklerden bazıları çeşitli şekillerde belirtilmiş , bunlardan ise en açık olanı Mevlevihane’nin kemer kısımlarında olan ve özellikle Sultan II. Mahmut’un yardım faaliyetleri sonucunda yazılmış beyitlerdir:

‘’Kıldı bu tekyeyimånend-i cenän Han Mahmud

Kevseri eyledi babında revan Han Mahmud

EyleyübHankah Bab-1 Cedidi tecdidEtdi irfanını dünyaya beyân Han Mahmud

Idüb izharı kerämet ne gönüller yapdı Nice esrar-ı nihanı kıldı âyân Han Mahmud

Baylar şimdi bu dergaha gedadır ya Hü Fukaraya olalı kehf-i aman Han Mahmud

Dem çeker nămına gülbank-kesän-ı efläkHücerat içre dedikçe dedegan Han Mahmud

Buldu hüsn-ı değeri Devlet-i Osmaniye Verdi an saltanata anbean Han Mahmud

Himmetin aldı yine Hazret-i Meulananın Ola eltafiHudayanekrän Han Mahmud’’

BURADAN BİRÇOK DEĞER YETİŞTİ

Mevlevîliğin İstanbul’daki en önemli irşad ve kültür merkezlerinden olan Yenikapı Mevlevîhânesi’nden birçok edebiyat, mûsiki ve hat ustası feyiz almıştır. Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi, Şeyh Galib, Hamâmîzâdeİsmâil Dede Efendi bunlar arasında en tanınmış simalardır.

SON POSTNİŞİN AYNI ZAMANDA ASKERİ GÖREVLİ

Yenikapı Mevlevihanesi’nin ilk postnişini Kemal Ahmed Dede olmak ile birlikte son Postnişini Şeyh Abdülbaki Baykara olmuştur. Mehmed Abdülbaki Efendi 1909’da Meclis-i Meşâyihâzalığına tayin edildi ve bu görevini dokuz yıl kadar sürdürdü. Bu vazifedeyken I. Dünya Savaşı sırasında Süveyş Kanalı’nı İngilizler ‘den geri almak için yapılan kanal harekâtına iştirak etmek üzere kurulan Mücâhidîn-i Mevleviyye adlı gönüllü alayına binbaşı rütbesiyle kumandan vekili olarak katıldı.1925 yılı olan tekke ve zaviyelerin kapatılmasına kadar tekkede görevli olarak kaldır.

Bununla birlikte tekke Balkan ve Çanakkale savaşların sırasında Osmanlı Harbiye Nazırlığı binasının hizmetinde kullanıldı. Son olarak 2005-2010 yılları arasında yine çeşitli restorasyon faaliyetleri sonrasına Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesine devredilen yapı İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile ortak düzenlenen birçok kültürel ve sanatsal etkinliğe ev sahipliği yaptı. Günümüzde ise restorasyona alınan yapıda çalışmalar hızla sürmekte.