Tükenmişlik

• Tükenmişlik, bireyin yaşantısında karşılaştığı olumsuz durumlar neticesinde sosyal hayattan kendini çekmesiyle oluşan psikolojik etkiler ve bu psikolojik etkilerin kaynağını oluşturduğu fiziksel rahatsızlıklar olarak tanımlanabilir.

_____________________

Çok stres altındayım!

Bittim!

Çok tükendim!

Bu meslekte hayatta artık dayanılmaz geliyor…

Yukarıda genelde her yerde ve herkesten duyabileceğimiz olumsuz cümlelere yer verilmiştir. Bu cümleler kişinin yaşamında ya da mesleğinde yaşadığı olumsuzluklarla günden güne psikolojik olarak bitmesi ve bunun sonucunda da tükenmesini ifade etmektedir. Bilim insanları yıllardır tükenmişlik üzerine araştırmalar yaparak bu sorunu çözmeye çalışmaktadırlar. Tükenmişlik, bireyin yaşantısında karşılaştığı olumsuz durumlar neticesinde sosyal hayattan kendini çekmesiyle oluşan psikolojik etkiler ve bu psikolojik etkilerin kaynağını oluşturduğu fiziksel rahatsızlıklar olarak tanımlanabilir. Birey, genel anlamda her şeyden tükenmişlik yaşayabilir. Bu genel tükenmişliğin yanında bir de bireyin mesleğiyle ilgili olarak yaşadığı iş performansını da oldukça olumsuz etkileyen mesleki tükenmişlik vardır.

Tükenmişliğin sebepleri

Mesleki tükenmişliğin bireyde ortaya çıkmasında birçok etkenden söz edilebilir. Bunlar genellikle fazla mesailer, mesai saatlerinin belirsizliği, yoğun iş tempoları, ekonomik yetersizlik hissiyatı, mesleki olarak tatminsizlik ve işyeri sosyal çevresiyle uyumsuzluk gibi olumsuz durumlarla ortaya çıkmaktadır. Bireyin yaşadığı mesleki tükenmişlik durumu zamanında yapılacak müdahalelerle çözülemediği takdirde bireyde çok daha büyük bir sorun olarak devam edecektir.

Tükenmişlik üzerine birçok bilimsel araştırması olan ünlü bilim insanı Maslach’da kendi oluşturduğu tükenmişlik modelinde mesleki tükenmişliği işi gereği insanlarla yoğun bir etkileşim içerisinde olan insanlarda görülen duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı olarak tanımlamış ve üçe ayırmıştır. Burada duygusal tükenme, bireyin duygusal ve fiziksel enerji kaynaklarında meydana gelen azalmayı ifade etmektedir. Duyarsızlaşma ise bireyin sosyal çevreye karşı ilgisizlik, yalnızlaşma, uzaklaşma, reddetme, ilgi göstermeme gibi olumsuz tepkiler vermesi olarak açıklanmaktadır. Duyarsızlaşma tükenmişliğin en önemli boyutu olarak karşımıza çıkmaktadır. Tükenmenin son boyutu da bireyde düşük kişisel başarı korkusu olarak ortaya çıkmaktadır. Düşük kişisel başarı korkusu, bireyin mesleki olarak kendisini olumsuz değerlendirmesi ve hiçbir zaman başarılı olamayacağını düşünmesi olarak tanımlanabilir.

Mesleki tükenmişlik bireyde aniden ortaya çıkacak bir durum değildir. Bireyin yaşadığı tükenmişlik duygusu genelde bireyin çalışmaya başlamasından bir yıl sonra ortaya çıkmaktadır. Mesleki tükenmişliğin belirtilerini de fiziksel, davranışsal ve psikolojik olarak üçe ayrılmaktadır. Fiziksel belirtiler; baş ağrısı, mide bağırsak rahatsızlıkları, uyku problemleri, soğuk algınlığı, bitmeyen yorgunluk ve halsizlik gibi durumlar olarak belirti göstermektedir. Davranışsal belirtiler ise sık sık ağlama, öfke kontrolsüzlüğü, şüphecilik ve paranoya, madde kullanımı, sosyal ilişkilerin bozulması, depresif tutum ve her şeye olumsuz tepki olarak ortaya çıkmaktadır. Psikolojik belirtiler ise öfkeli olma, asabiyet, anksiyete, umutsuzluk ve çaresizlik gibi belirtilerle bireyde ortaya çıkmaktadır.

Bireyde mesleki tükenmişlik bireysel ya da mesleğiyle ilgili nedenlerden dolayı ortaya çıkmaktadır. Bireysel ve mesleki nedenler her birey için farklılık gösterebilmektedir. Bireysel olarak stres karşısında gösterilen direnç, stres seviyesine göre verilecek tepki, kişilik özellikleri ve ayrıca bireyde strese karşı mücadele etme şekline göre de değişebilmektedir. Mesleki olarak ise fazla iş yükü ve bu iş yükü yüzünden yaşadığı stres, işin çok fazla bireyin normal hayatının içerisinde olması, ekonomik etkenler, iletişimsizlik, güvensizlik ve bunlara benzer nedenlerden dolayı bireyde mesleki tükenmişlik ortaya çıkmaktadır. Mesleki tükenmişlik yaşayan bireylerde yaşam enerjilerinde ki azalma hemen fark edilir. Psikolojik yorgunluğun yanında olağanüstü derecede de fiziksel yorgunluk da bireyde hissedilmektedir. Bu duygusal ve fiziksel yorgunluk bireyde gerginlik, uyku sorunları, grip ve soğuk algınlığına yakalanma, ülser, baş ağrısı, mide rahatsızlığı, boyun ve sırt ağrıları gibi rahatsızlıklar da ortaya çıkarmaktadır. Birey bu fiziksel rahatsızlıkları gidermek için ağrı kesici, alkol, sakinleştirici, uyuşturucu gibi bağımlılık yapan maddelere de yönelebilmektedir.

Tükenmişlikle mücadele yöntemleri

Tükenmişlikle mücadele yöntemleri bireysel ve mesleki olarak belirlenebilmektedir. Tükenmişlikle mücadele yöntemleri arasında bireyin kendini tanıması, hedefler belirlemesi, çevreyle iletişimini güçlendirmesi ve sorunları yeterince ifade edebilmesi, işe ara verme ya da iş değiştirme gibi bireysel yöntemler de vardır. Bireyin mesleğinin zor ve tehlikeli yanlarını iyi analiz etmesi, tükenmişliğe uğrama konusunda yapması ya da yapmaması gerekenleri tanıması, iş yükünü iyi bilmesi, görevlerinden başka görev üstlenmemesi, kendi sorumluluğunda ki işlere hesap vermesi gerektiğini bilmesi tükenmişliğe yakalanma riskini azaltacağı gibi tükenmişliğe karşı çözümü de kolaylaştırabilir. Ayrıca işte yapılan değişiklikler, tatil, mesleki gelişim, devamlı yapılan spor gibi faaliyetlerde destekleyici olmaktadır. Mesleki tükenmişlikle kurumsal mücadele yöntemleri de vardır. Çalışan personele tükenmişlikle ilgili eğitimler düzenlenmesi, bireylerin çalışma ortamında ki zorlukları tartışabileceği ve bu zorluklara çözüm yolları bulabileceği katılımcı yönetimler gibi güçlü iletişim kanallarının olması gibi çalışanların fikirlerini rahatça söyleyeceği ortamlar oluşturmak önemli derece de bireylerin tükenmesini engelleyebilir. Maddi şartlar ve günlük çalışma süresinin iyileştirilmesi de önemlidir.

Tükenmişlik çağımızın en büyük sorunlarından biridir. Bu sorunun çözülmesi kurumlarda ve bireylerde iş performansını olumlu derecede artıracaktır.