Tilki Leman'ın Harikulâde Maceraları
(AHMET YASİN ALDI)
Polisiye, suç ve suçlularla ilgili edebiyata verilen genel addır. Bu türde cinayet, hırsızlık, kaçakçılık gibi polislerin ilgilendiği olaylar ele alınır. Sürükleyici olan polisiye romanların ilki, kimilerine göre Gaston Leroux tarafından yazılan Sarı Odanın Esrarı, kimilerine göre de Erdgar Alan Poe’nun Morg Sokağı Cinayeti eseri kabul edilir. Dünyada bu türdeki yapıtların en meşhuru Arthur Conan Doyle imzalı Sherlock Holmes olmakla birlikte Agatha Christie’nin eserleri de ilgiyle ve merakla okunmaktadır. Türk edebiyatına 19. yüzyılın sonlarında giren polisiye edebiyat alanındaki ilk eser Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan Esrar-ı Cinayet’tir. Daha sonra pek çok yazarın eser verdiği bu tür özellikle Sultan İkinci Abdülhamit’in bu türden oluşan özel kütüphanesiyle daha da yaygınlık kazanmıştır.
Cumhuriyet Devrinde Polisiye Roman
Polisiye edebiyata ilgi Cumhuriyet devrinde de artarak devam etmiştir. Necip Fazıl, Hikmet Feridun Es, Halide Edip, Nâzım Hikmet, Kemal Tahir ve Peyami Safa bu türde eser veren edebiyatçılarımızdan birkaçıdır. Bunlardan Peyami Safa, Server Bedi takma adıyla birçok eser kaleme almıştır. Safa, eserlerindeki güçlü betimlemeleri ve romanlarının teknik bakımdan kusursuz olmasıyla okuyucusunu etkilemeyi başarmıştır. Yapıtlarında ruhu, manevi değerleri ve inancı önde tutmaya çalışan Peyami Safa’nın polisiye romanları deyince akla ilk önce Cingöz Recai tiplemesi gelir. Laurice Leblanc’ın yarattığı Arsène Lupin karakterinden izler taşıyan Cingöz Recai dışında Polis Hafiyesi Kartal İhsan’ın Maceraları ve Çekirge Zehra’nın Harikaları da okuyucular tarafından beğenilmiştir.
Peyami Safa’nın Tilki Leman’ın Harikulâde Maceraları pek bilinmeyen ve beş bölümden oluşan bir eserdir. Türkiye’de polisiye roman araştırmalarıyla öne çıkan Erol Üyepazarcı’nın hazırladığı maceralar, Peyami Safa’nın 1924-28 yılları arasında Cingöz Recai tiplemesinden sonra yarattığı dört kahramandan birine aittir. Bunların diğerleri ise Çekirge Zehra, Kartal İhsan ve Cıva Necati’dir. Ancak yazarı 1928’den sonra bu kahramanların maceralarına tekrar dönmeyecek âdeta onları unutulmaya terk edecektir.
Peyami Safa’nın Tilki Leman kahramanı yurt dışında eğitim görmesiyle öne çıkar. Kendisine Tilki lakabını arkadaşları takmıştır. Çünkü Leman en yakın arkadaşının eşyasını bile çalmayı başarır ancak hiç kimse ondan şüphe etmez. Tilki Leman’ın Paris’ten Türkiye’ye dönmesi ve burada hırsızlık yapması Cingöz’ün Amerika’ya gidişiyle başlar.
Tilki Leman’ın Beş Macerası
Beş bölümden oluşan Tilki Leman’ın Harikulâde Maceraları’nda Sertaharri Memuru Ahmet Fatin Leman’ı yakalamaya çalışır ancak başarılı olamaz. Aslında Ahmet Fatin çok zeki ve beceriklidir ama Leman lakabının hakkını layığıyla vermektedir. Her vakit yaptığı düzenbazlıklar onun kıl payı Ahmet Fatin’in elinden kaçmasını sağlar. Bu eserde Peyami Safa’nın diğer romanlarındaki gibi ruh veya manevi değerlere değil daha çok olaya ağırlık verilir.
Cingöz Recai’nin maceralarına göre Tilki Leman’da bazı sorunlar vardır. Maceraları okumaya başladığınızda neler olabileceğini anlayabiliyorsunuz. Başka bir ifadeyle kesin şu suçludur dedikten sonra hiç şaşırmıyorsunuz. Ancak Cingöz Recai’nin maceraların okuru hem şaşırtmayı hem de meraklandırmayı başarır. Başarılı ve ilgi gören bu tipin aksine Tilki Leman’ın başkalarını soymak veya kendisini kurtarmak için kullandığı teknikler hemen hemen aynı. Mesela “Bir Kan ve Bir Haykırış” ile “Karanlıklara Doğru” kısımlarında lastik patladı bahanesiyle kendisini kolaylıkla kurtarıyor. Bu açıdan diğer tipe göre daha az başarılı olduğunu rahatlıkla dile getirmek mümkün. Peyami Safa’nın bu karakterin maceralarını devam ettirmemesi de bunun bir işareti kabul edilebilir.
Kültür ve edebiyat dünyamızda daha çok Doğu-Batı tartışmalarına dair eserleriyle bilinen Peyami Safa her zaman iyi yazma gayreti içinde olmuştur. Kendisi olmayı başaran yazarımızın Cingöz Recai yanında diğer polisiye eserlerine de ilgi duyulmaya başlanması ülkemizde polisiye edebiyatın gelişimiyle bağlantılıdır.
__________
YENİLERDEN
• Erol Üyepazarcı, Korkmayınız Mister Sherlock Holmes! Türkiye'de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü (1881-2006), Oğlak Yayınları, İstanbul.
Polisiye roman okuyunca günlük koşuşturmadan kaçma imkânı bulur, kitabın sonunda da ya neşelenir ya da kahrolursunuz ama her seferinde büyük bir keyif alırsınız.
• Yervant Odyan, Abdülhamid ve Sherlock Holmes, Everest Yayınları, İstanbul.
Yervant Odyan'ın 1911 tarihli bu olağanüstü klasiği, dünyanın en ünlü dedektifi Sherlock Holmes ile dünyanın en ünlü polisiye roman tutkunu Padişah II. Abdülhamid'i yan yana getiriyor.
• Halide Edip Adıvar, Yolpalas Cinayeti, Can Yayınları, İstanbul.
Kitap, 1900'lerin başında Şişli'de bir konakta işlenen bir cinayetin görüldüğü dava ile başlıyor. Dönemin İstanbul'unu, kentte yaşayan aydınların Türkiye'ye ve Avrupa'ya bakışlarını, yeni yeni bilincine varılan sınıf çatışmalarını gözler önüne seriyor.
