Tebriz'de Bir Kapı Var
Bu başlığı okuyanın aklına ilk gelen kanı "Tebriz Kapı"dır. Sahi Tebriz Kapı nerede? Şehir tarihi üzerine çalışmalar yapan biri olarak ve şahsen de yakın mesafelerden gördüğüm için “Tebriz Kapı Erzurum’dadır. Hatta Erzurum’da Tebriz Kapı’nın yanında Tebriz Çarşısı da var.” Cevabını çok rahatlıkla verebilirim.
Geçtiğimiz günlerde fakirin de davet edildiği ve Tebriz Millî Kütüphanesinde icra edilen “Şairler Gecesinde” yaşadığım bir hatıraya binanen Tebriz’de bir kapı var diyorum. Meseleyi biraz daha açalım. Tebrizli şair-yazar kıymetli dostum Tebrizli Davood Houshang, (Davut Huşeng) şiirini okumadan önce kürsüde Türkiye-İran tarihî ve kültürel ilişkilerine değinirken Türkiye'nin birçok şehrinde hâlâ varlığını koruyan Tebriz Çarşısı ya da bir Tebriz hanı var. Erzurum Tebriz Çarşısı, Tebriz Kapısı bunun en somut örneklerindendir.
Tebriz’de Şairler gecesi sonrasında Davood Houshang beyin organizesiyle Tebriz Belediyesinin davetlisiydim. Cihanın Öte Yakası kitabımızı Tebriz belediyesinin İletişim ve Dış ilişkiler başkan vekili Mehdi Hafezzade beye imzalayarak takdim ettik. Kendileri Bursa şehri ile kardeş şehir olmak istiyorlardı. İlk girişimi daha oradayken yaptık. Bursa Milletvekilimiz şair dostumuz Osman Mestan Bey ile iletişime geçtik. Kendileri bu hususta tavassutta bulunacaklarını söylediler. Ayrıca Tebriz Belediyesinin İpek Yolu Belediyeler Birliğinde olmasını da önemsediklerini söylediler. Çünkü Bursa da İpek Yolu Belediyeler Birliğine üye idi.
Bu sohbetten sonra Tebriz Belediyesi yetkilileri biraz da Urfalılığımızın güzel taraflarını görmüş olmalılar ki biz Aslında Urfa şehri ile de kardeş şehir olmak istiyoruz. Özellikle Davood Bey, geçmişte annesinin Urfa’ya gelen bir kafile içinde yer aldığını, onun anlatımıyla Hz. İbrahim makamını ve Halilürrahman Gölü, Hz. Eyyüp makamı hakkında bilgi sahibi olduklarını söylemişti.
Davood Bey’in Urfa hakkında söylediklerine başkaca ilavelerimiz olabilir mi? Kendi kendime düşündüm. İleride Tebriz-Urfa Edebiyat günleri düzenlersek elimizde başka deliller, bulgular da olabilir mi. Urfa’da da acaba Tebriz’in izlerine rastlayabilir miyiz? Bu hususta imdadımıza duayen edebiyatçı yazar Adil Saraç hocamız yetişmişti. Onun bilgi vermesiyle Urfa’nın merkezinde "İranlılara ait bir gümrük mekânının olduğunu, buraya bu nedenle Şehbenderiye de denildiğini de bir anektod olarak bildirmişti. Şehbender, Osmanlılar’da önceleri tüccarlar arasındaki ihtilâfı çözmekle görevli memur iken daha sonra konsolosluğa dönüşen dış temsilcinin unvanı. Büyükelçilik ise Farsçada sefaret anlamındadır. Osmanlı Türkçesinde de “sefaret” kelimesi kullanılmıştı.
Osmanlının on dokuzuncu asırda büyükelçiler açmasıyla İran da Urfa ve diğer şehirlerde özellikle ticaret alanında konsolosluk açmıştı. İran da öteden beri Batı ile münasebetini Osmanlı üzerinden yapmak zorunda idi. Aslında bu ilişkiler tâ Selçuklulara, oradan Anadolu Selçukluları ve Osmanlı’ya geçen ticaret merkezlerinin devamıydı. Bu vesileyle Tebriz’in de İran’ın Batıya açılan kapısı olmuş tarih boyunca. Her dönem modernleşme adımlarının atıldığı Tebriz, bugün de sanayisi ve ticaretiyle ülkeye yön veren şehirler arasında.
Önümüzdeki yazımızda Şanlıurfa’daki Şehbenderiye hakkında yazacağız.
