Taliban, Afganistan'ı nasıl yönetecek?

Dünya’nın en karmaşık ve yıllarca süren işgal ve iç çatışmalar sonucu bir türlü istikrara kavuşamayan Afganistan’ı zorlu ve daha da karmaşık bir dönem bekliyor. Bu durum, Talibanlı yeni dönemde hem ülke içindeki yerel güçler arasındaki etnik ve çıkar amaçlı çatışmalardan hem de dışarıdan müdahale edecek yeni güçlerden kaynaklanıyor. Yeni dönemde ABD’nin bıraktığı boşluğu başka ülkelerin, başka güçlerin doldurmasına kesin gözüyle bakılıyor. Yani önümüzdeki dönemde Taliban’la ortaya çıkacak görüntünün, “ülkenin bağımsızlığıyla ilgili fazla bağlantılı olmayacak” diyenlerin sayısı bir hayli fazla.

****

Afganistan, dünyanın gündeminde olmaya devam ediyor ve edecek gibi görünüyor. Kimilerine göre Afganistan sorunu yeniden başlıyor. Belki de bir süre sonra ABD’nin 20 yıllık Afganistan işgalini konuşmayacağız. Yeni dönemde Taliban yönetimiyle Afgan halkının özellikle kadınların sorunları öne çıkacak gibi. En çok merak edilen konu ve sorun da budur. Taliban bu konuda geçmiş yönetim döneminde pek de insan onuruna yaraşır bir sınav verememişti. Ülkede şimdi Taliban’ın tek başına mı veya koalisyonla mı ülkeyi yöneteceği ve nasıl yöneteceği tartışılıyor. Taliban uygulamalarını herkes merak ediyor. Taliban, Afganistan gerçekleriyle uyumlu mu ve Afganistan’ı yönetecek birikim ve becerisi olacak mı?

****

ABD’de de Afganistan’dan çekilmeyle ilgili büyük tartışmalar var. En son DEAŞ saldırısı sonucu 170 insanın hayatını kaybetmesi ve bunlardan 13’ünün ABD askeri olması Biden’i büyük zora soktu. Eski ABD başkanlarından Obama, başkanlığı döneminde Afganistan’dan çekilme sözü vermişti. Trump da kampanyası sırasında sonu gelmez savaşa değinmiş, ABD askerlerinin çekilme tarihini 1 Mayıs 2021 olarak vermişti. Ancak ABD istihbarat raporlarında çekilme sonrası böyle bir manzaradan söz edilmemişti. ABD kendince sonuçta Afganistan kaynaklı terörün sona erdiğini söyledi ve bu ülkeden ayrıldı. Çekilmenin mimarı Trump idi, uygulamayı ise Biden gerçekleştirdi. Bu konuda ABD’li cumhuriyetçiler ve demokratlar da aynı düşünmüştü. Artık 20 yılın sonunda Afganistan, ABD için anlamsız bir operasyon alanına dönüşmüştü. Çünkü demokratikleşme ve bir ulus devlet inşası niyetleri suya düşmüştü. ABD’de çekilme konusunda bir ihtilaf yok. Ama çekilmenin şekli konusu yani yapılan taktik hatalar eleştirilmeye başlandı.

****

ABD, kendince sorunlu gördüğü ülkelere müdahale ediyor. Ancak terk ederken daha fazla sorun yaratıyor. Geçmişte de böyleydi, şimdi de böyle oldu. ABD’de şimdi Afganistan’dan çekilmeye yönelik tartışma yaşanıyor. Karşılaştırmalar yapılıyor. Benzer görüntüler ve fotoğraflar yana yana konuyor. Yaklaşık 20 yıl süren Vietnam savaşının gerekçesi; Çin’in bölgeye yayılmasını, komünizmin tehdidinin önlemeye çalışmaktı. Yani bu durum bir sorun olarak görülmüştü. Ve neredeyse ABD, hiçbir kazancı olmadan geri çekilmişti. Geride bir enkaz bıraktı. Son tahlilde geriye Saygon ve Kabil’den gelen görüntülerdeki benzerlikler kaldı. 2003 yılındaki Irak işgalinin gerekçesi de hazırdı. Ama Saddam Hüseyin’in devrilmesiyle ne Irak’a demokrasi tam anlamıyla geldi ne de bir devlet yapılanması ortaya çıktı. Irak halen de ayağa kalkabilmiş değil. Ve Afganistan… ABD için hedef terörle mücadele ve Afgan topraklarının El-Kaide benzeri örgütlerden temizlenmesiydi. Bu amaç gerçekleşti. Ama daha sonra hedeflenen devlet inşası başarılı olmadı. Ordu sadece bir görüntü olarak ortaya çıktı. 2014’te DEAŞ’in Musul’a girişiyle, Taliban’ın Kabil’e girişi arasındaki benzerlik görüntüleri yansıdı. Her ikisi de tek kurşun atmadan önemli şehirleri ele geçirmişti. Sözde düzenli ordular da arkalarından büyük cephaneleri bırakarak kaçmıştı.

****

Taliban, hükümeti kurmak için etnik gruplar, yerel liderler ve savaş ağalarıyla görüşürken, diğer yandan dünyaya karşı eskisinden çok daha farklı bir olumlu imaj çizmeye çalışıyor. Dünya da aynen başkan Erdoğan’ın dediği gibi “ biz lafa değil, icraatlara bakacağız” diye yaklaşıyor. Çünkü bir örgütü yönetmekle bir ülkeyi yönetmek bir birinden çok farklı. Taliban şimdi tek başına değil. Bir koalisyon kurma niyetinde. Tabi ki diğer grupların da çıkarları uyarsa. Ancak Afganistan gibi karışık bir ülkede güvenliği sağlamak oldukça zor. Taliban elindeki gücün ne kadarını paylaşacak belli değil. Dünya şu anda Taliban’a karşı büyük oranda “ bekle, gör” pozisyonunda.