Tahıl Koridoru'nun ekonomik etkileri

Türkiye diplomatik girişimleri sonucunda büyük ve tarihi bir başarıya imza attı. Dünya’nın en önemli tahıl ihracatçısı olan ve savaşan iki ülkenin tahılının dünyaya satılmasının başlatılmasıyla hâlihazırda enflasyonist süreç yaşayan dünya ve Türkiye ekonomisine yansımaları da olacaktır elbette… Geçen hafta Aljazeera Arapça Televizyonu ile Türkiye’nin diplomatik başarısı olan Tahıl Koridoru’nun Türkiye ekonomisine etkileri üzerine mülakat yaptık.

Tahıl koridoru anlaşmasıyla Türkiye'de tahıl ve ürünlerinin enflasyon ve fiyatlara beklenen olumlu yansımaları olacak mı?

Malum olduğu üzere Türkiye’de aralık ayından itibaren yüksek bir enflasyon var. Bunun en büyük nedenlerinden biri de gıda enflasyonu. Gıdanın enflasyondaki ağırlığı yaklaşık %25 seviyelerinde. Gıda enflasyonunun nedenlerinden biri de geçen yıl yaşanan kuraklık. Kuraklık sebebiyle üretim talebin görece altında kaldı. Bunun yanında Türkiye’nin ihracatında çok hızlı bir artış oldu. COVID sebebiyle kısıtlamaların kaldırılmasıyla birlikte otel, restoran gibi yerler başta olmak üzere gıda talebi hızla arttı. Ayrıca Türkiye’ye yoğun bir turizm talebi var. Bu da gıda talebini artırmış durumda. Tüm bunların yanında bir de 24 Şubatta başlayan Rusya-Ukrayna savaşı var tabi... Savaşla birlikte o bölgelerden tahıl alamayan ülkeler bu talebin bir kısmını Türkiye’ye kaydırdı. İhracatın artması Türkiye’de gıda fiyatlarının yükselmesine neden oldu.

Türkiye öncülüğünde başlatılan tahıl koridoru sayesinde küresel gıda fiyatlarında düşme başladı. Burada şunu da belirtmekte fayda var. Türkiye buğday üretiminde kendi kendine yeten bir ülke… Yıllık 20 milyon ton üretime karşılık yaklaşık 20 milyon tonluk bir talep var. Ancak buğday ithalatı ile makarna ve un ihracatı yapan bir ülke Türkiye. Türkiye un ihracatında dünyada birinci sırada yer alıyor. Makarna ihracatında ise dünyada ikinci sırada yer alıyor. Bunların yanında Türkiye bulgur, bisküvi gibi ürünler de ihraç ediyor. Türkiye kendi ihtiyacı kadar üretim yaparken savaş sebebiyle buğday ithalatının azalarak makarna ve un ihracatının artması içeride arzın azalmasına neden oldu. Bu da fiyatların artmasına yol açtı. Tahıl koridorunun vesilesiyle gerek dünya genelinde gerekse Türkiye’de gıda enflasyonunda bir düşme olacaktır. Ancak özellikle dikkat çekmek istediğim bir nokta var ki o da enflasyon olan yerde zaten fiyatlar artıyordur. Bu durum tahıl emtia fiyatlarının düşmesine neden olabilir ancak tüketici ayağındaki ilk etkisi fiyat artış hızında düşme şeklinde olacaktır. En nihai sonuç olan ekmek fiyatlarının düşmesi için işçi maliyetleri, enerji maliyetleri gibi diğer maliyetlerin de düşmesi gerekir.

Tahıl koridoruna aracılık yapılması vesilesiyle Türkiye Ukrayna’dan daha diğer ülkelere göre görece daha ucuz bir şekilde ithalat yapacağı belirtiliyor. Tahıl fiyatlarının 200 dolar seviyesinden 450 dolar seviyesine çıktığı bir küresel ekonomide diğer ülkelere göre daha ucuza ithalat yapmamız ihracat pazarında da önemli bir avantaj sağlayacaktır.

Savaşın uzun sürmesi durumunda Tahıl Koridoru Anlaşması’nın Dünya Hububat Pazarı Borsası’nın Türkiye’de oluşabileceği yönünde yorumlar var. Tahıl Koridoru İstanbul’dan yönetilecekse böyle bir durum oluşabilir mi?

Dünyada iki önemli opsiyon borsası var. Chicago'daki Chicago Ticaret Kurulu (CBOT) ve Paris'teki Euronext. Prensipte bu borsalar devletin gözetimi altındaki fiyat barometreleridir. Buralarda düzenlenir; belli standart ve prensiplere göre çalışılır. Ukrayna kaynaklı tahıl ürünleri, dünya buğday pazarının %10’unu, mısır pazarının %15’ini ve arpa pazarının %13’ünü oluşturuyor. Aynı zamanda ayçiçek yağı pazarındaki en önemli ülke olup küresel ayçiçek ticaretinin %50’sinden fazlasını gerçekleştiriyor.

Diğer taraftan Rusya ve Ukrayna'nın küresel buğday ihracatındaki toplam payları 2019'da %25 düzeyinde gerçekleşti. Dünyanın en büyük buğday ihracatçısı Rusya’nın 2019’da küresel buğday ihracatındaki payı yaklaşık %18 düzeyinde. Bu veriler azımsanmayacak veriler. Tüm fiyatların değil ancak diğer borsalarla birlikte düşünüldüğünde savaşın uzun sürmesi durumunda böyle bir durum oluşabilir. Saha önce de ifade edildiği üzere Türkiye’nin coğrafi bir avantajı var. Kıtaları birbirine bağlayan bir konumda… Rusya’ya uygulanan yaptırımlar sebebiyle Türkiye Rusya’nın en önemli nefes borularından biri hâline geldi. Yaptırımlar sebebiyle Rusya’daki “Batı” yatırımları Türkiye’ye gelmeye başlıyor. Bu durumlar Türkiye’nin küresel konumunu değiştirmeye başlıyor.