Sudan, bir vekâlet savaşı Klasiği mi?

Doğu Afrika’dan yükselen silah sesleri artık tüm dünya başkentlerinden duyulmaya başlandı. Yüzlerce kişinin öldüğü çatışmaların bir tarafında Sudan Silahlı Kuvvetleri’nin başındaki Orgeneral Abdülfettah el-Burhan; diğer tarafında ise milis güç Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (HDK) lideri, Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu bulunuyor.

Bir halk ayaklanmasının Nisan 2019'da uzun süredir otokrat olan Ömer el-Beşir'i askeri olarak devirmeye zorlamasından bu yana istikrarsızlığın hâkim olduğu bir ülke. Ekim 2021'deki askeri darbenin kısa bir demokrasi dönemini sona erdirmesinin ardından tam bir siyasi kaosa teslim.

Hem jeopolitik hem de jeoekonomik açıdan önemli bir ülke Sudan. Her koşulda büyük güçlerin çıkarları söz konusu.

İki grup arasında 1 Nisan’da başlayan çatışmalar, Şayet ABD'li diplomatların bulunduğu bir konvoya ateş açılmamış olsaydı dünya gündemini bu derece işgal etmezdi herhalde. Beyaz Saray, sert tepki gösterdi. Sudan’ın yakın tarihini biraz incelediğinizde ABD’nin sert tepkisinin arkasında aslında tarihi rakibi Rusya’nın, bu Afrika ülkesinde uzun zamandır yaptığı altın ticaretinin olduğunu anlamamız zor olmayacaktır.

Evet! Sudan, Afrika’nın en büyük üçüncü altın üreticisi. ABD ve Rusya’nın ilgisi aslında bu. 2022 yılının Şubat ayı. Rusya’nın Ukrayna işgalini başlatmasından günler sonra. Yer: Hartum Havalimanı, Bir Rus kargo uçağı havalanmak üzere izin bekliyor. Resmi kayıtlara göre uçak, Sudan’ın pek de ihraç etmediği “kurabiyeler” taşıyordu! Sudanlı yetkililer uçağı aramak isterken, Ruslar onları uzaklaştırıyordu. Tüm çabalara rağmen, Sudanlılar uçağa girdi, kurabiye kolilerinin içinde gizli bir ton altını buldu.

ABD istihbarat kaynaklarının iddiası, o uçak Rusların şubat ayında yaptığı 16’ncı altın kaçırma uçuşunu gerçekleştirecekti! Ne tesadüf ki, uçak basıldığında Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) lideri Dagalu, kurmaylarıyla Moskova’da Rus yetkililerle iş görüşmesi yapıyordu.

Görünen o ki Ruslar, Sudan’da çıkartılan altının yüzde 90’ını ülkeden kaçırıyor! Örneğin 2019 yılına ait resmi verilere göre. O yıl ülkede tam 90 ton altın üretilmişti. Üç yıl sonra, 2022’de, çıkartılan 18 ton altın ise “rekor” olarak lanse edilmişti. Fark nerede bilen yok. Yüzde 90’lık kaybın ise 13.4 milyar dolar olduğu belirtiliyor.

Zira pasta iştah kabartacak kadar büyük. Uygulanan yaptırımları aşmak ve savaş ekonomisini finanse etmek için Sudan'dan gelen altınlar Rusya için ciddi bir kaynak. Dahası Rusya, Afrika üzerindeki jeoekonomik kontrolü sıkılaştırmak için Sudan'da bir deniz üssü inşa etmek istiyor. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Şubat ayında Sudan'a giderek askeri hükümetin daha önce Rusya ile Afrika ülkesinde bir Kızıldeniz deniz üssü inşa etme anlaşmasını gözden geçirdiğini söylemesi olayın önemini bir nebze özetliyor.

Uluslar arası platformlarda politik söylemlerle Sudan konusu işlenirken diğer taraftan Vekâlet Savaşları ile bu Afrika ülkesi her geçen gün daha da içinden çıkılmaz duruma getirilmiştir.

Sudan da yaşananlar; küresel güçlerin milyarlarca dolarlık altın rezervleri için neler yapabileceklerini göstermesi açısından önemlidir.

Savaşların tek aktörünün mevcut devlet olmadığı fikrinden hareketle, devlet dışı aktörlerin savaşlardaki rolünü belirleme arayışında olan vekâlet savaşları, savaşların sonucunu etkilemek isteyen üçüncü tarafların, başka aktörler vasıtasıyla çatışmaya dolaylı olarak girmesi olarak ifade edilince Sudan örneği bu tanıma en uygun yer olarak tanımlanabilir.

Zira, bu tür savaşlarda büyük güçler birbiriyle doğrudan bir çatışmaya girmezken, bunun yerine nüfuzlarını ve güçlerini üçüncü ülke üzerinden kullanarak, dolaylı olarak çatışırlar.

Dolayısı ile Sudan’daki kaos ve istikrarsızlığı, demokratik hakimiyet mücadelesi veya sistemle ilgili siyasi çatışmalar olarak görmekten çok küresel güçlerin altın ve güce sahip olma savaşı şeklinde okumak en doğru okuma biçimi olur galiba.