Şiir, Şehir ve Mimarî Yapılar
-Mehmet Nuri Yardım üstadımıza
Bir şehirde vaktiyle şiirle yoğrulmuş evler, köşkler, mabedler bulunurmuş. Ve bir şehirde vaktiyle bir şair yaşarmış ki bu şair yaşadığı şehrin evlerine, köşklerine, mabetlerine şiirler yazarmış. Bu şehir Urfa ve bu şair de Nâbî imiş. Bilinen adıyla Urfalı şair Yusuf Nâbî. Divanında ise Nâbî-i Rehâvî olarak adını zikretmiş
Her taşında bir hatıra her harcında bir emek ve bir göz yaşı bulunan Urfa tarihî yapılarında sadece Nâbî değil Nâbî gibi diğer şairlerin de tarih düşürdüğü metinler vardır elbette. Yıllar önce Nâbî’nin divanını karıştırırken Urfa’daki binalara yazdığı şiirleri görünce çok heyecanlanmış ve hemen sokağa fırlamıştım. Elimde sadece bir defter ile bir kalemim vardı. O zamanlar ne bir yol haritam ne de bir rehberim vardı. Bula bula ancak Nâbî’nin Yusuf Paşa Cami’sini bulmuştum. Camiiyi bulmak kolay da camii kitabesi var mıydı, asıl önemli olan bu. Daha doğrusu Nâbî’nin şiir yazdığı (tarih düşürdüğü) kitabesi var mıydı.
Yusuf Paşa Camiinin üç kitabesi vardı. Doğu kapısı yani Sarayönü Caddesi üzerindeki kapıdaki kitabede yazılar sanki bir bıçak marifetiyle silinmişti. Bu kitabeyi okuyamamıştım. Diğer iki kitabeye de baktığımda Nâbî’nin yazdığı şiirle ilgisi yoktu. Acaba dediydim, Nâbî merhum şiirini yazdığında birileri bu şiiri bir mermer levhaya yazamaz mıydı? Bu, belki de şehirin ortak buluşması olurdu.
Ayrıca Yusuf Paşa Camii kitabesinin silik kımının hikayesini de öğrenince gözlerim yaşarmıştı. 15 Temmuz 2016 tarihinde darbe girişimi sırasında, Çengelköy'de darbeci askerler tarafından vurularak şehid edilen Şehid Mustafa Cambaz’ın internet sitesinde şu ilginç bilgi dikkatimi çekmişti. “ İstanbul ve değişik illerde bir çok eserde olduğu gibi, Şanlıurfa Yusuf Paşa Camii’nin avlu kapısı üzerindeki kitabe de harf inkilâbı sonrasında hödüklerin gadrine uğramış. 1932 yılında Urfa’da yayınlanan bir gazetenin; Mevlid-i Halil Camii minaresine yazılan Arapça yazıyı hedef göstererek “Arapça harflerle yazılmıştır, harf inkilabına aykırıdır” yayını üzerine, emniyet müdürünün görevlendirdiği bir polis memuru tarafından Mevlid-i Halil Camii minaresi kaidesindeki kitabeyle birlikte keserle kazınarak silinmiş.
Silme işleminin başka kitabelere de uygulanmak istenmesi üzerine, Urfa halkı; bu yazıların devrimle bir ilgisinin olmadığı, bunların birer tarihi belge olduğu, silinmekle de tarihin silineceği konusunda tepki gösterince, emniyet müdürü silme işlemini durdurmak zorunda kalmış... (03/ 06/ 2011 www.mustafacambaz.com)....”
Yusuf Paşa Camii kitabesinde bulamadığımız şiiri (tarih düşürme) tekrar Nâbî’nin divanına bakarak yazıyoruz.
Yusuf Paşa Camii (şiirinden) tarihinden
Urdı bir câmi-i nûrânî-i pür-feyze esâs
Ki temâşâ çeşm açdı sipihr-i mînâ
Böyle bir câmi-i pâkîze binâ eyledi kim
İndiler seyrine sükkân-ı semâvât-ı a’lâ
Yusuf Paşa, Urfa’ya feyz dolu ve nurlu bir camii inşa ettirmiştir. Bu cami çok temiz ve çok güzeldir. Bu camiiyi doya doya görmek ve seyretmek için parlak gök yüzü göz açmıştır. Hatta gökyüzünde bulunan melekler ve diğer ruhanî varlıklar da yer yüzüne inmiştir...
On sekizinci asrın ilk yıllarında şair Nâbî muhtemelen meşhur Hacc seyahetindeyken memleketine Urfa’ya uğrar ve bu güzel eser için o da birkaç mısra yazıp kayda geçirmiştir. Onun yazdığı bu birkaç mısra aslında binanın ne zaman yapıldığına dair bir tarih de düşürmüştür. Eskiler, önemli bir yapının yapılış tarihini yazmazlardı. Bunun yerine kibarlık babınca ebced hesabıyla bir şiir yazılır bu şiir aslında binanın yapılış tarihidir.
Nâbî’nin Urfa’daki mimari yapılara yazdığı şiirler (düşürdüğü) taraihler hakkında daha sonra Prof. Dr. Kaplan Üstüner, ilmi bir makale hazırladı.
(Nabi’nin Şanlıurfa’daki Mimari Yapılara Düşürdüğü Tarihler, Şair Nâbî Sempozyumu, 13-15 Kasım 2009, Şanlıurfa. )
Şair Nâbî’nin divanında Urfa’da şiir yazdığı mimari yapıların diğerleri de şunlardır. Süleyman Paşa Köşkü, Mustafa Paşa Köşkü, Yusuf Paşa Camii Minaresi, Yusuf Paşa Çeşmesi’dir.
Yakın zaman önce aramızda ayrılan Merhum Akif Emre, önce mekan kaybedildi, demişti. Sonra kaybolan mekanlarla beraber unutulan klasik şiirler.
İnşallah gelecek yazımızda diğer mimarî yapılar ve hakkında yazılan şiirlerden bahsedeceğiz.
