Şehir ve Huzur

"Müslümanlar ne zaman kendi evlerinde oturacaklar." Sorusu bütün aydınlarımızın kafasını

kurcalayan bir soru. Bu sualin cevabını yıllar önce bir televizyon programı vesilesiyle Turgut Cansever

hocamızdan dinlemiştim. Geleneksel mimaru00eemize ne oldu sorusuna verdiği cevapta Cansever,

müptelası olduğumuz çağdaş ve nihau00ee medeniyet fenomeni olan Paris'i ve burayı mesken tutan

aydınlarımızı sorumlu tutar. Çünkü çağdaşlaşmanın mimarları Paris'te okudular. Bu Paris sevdalıları

modern olana yaklaşmakla aslında hastalıklı düşüncelere de yakalandılar. Bu hastalıkları iki temele

dayandırıyor Cansever Hoca. Bu ülkede kendini halka hükmetmeyi ilk temel hastalık olarak görürken

halkı yönlendirme, yani halkı adam etme kafasında olan devlet ricalini de ikinci hastalık olarak

zikrediyor.

Cansever'in anlattığına göre Paris 6 katlı, hepsi bir ötekinden ufacık farklı olan ama tamamen

anlamsız duvarlar teşkil eden apartmanların karşı karşıya durduğu arasında da arabaların oluşturduğu

kirli hava, gürültü, hepsi bu modelin sürekli tekrarıyla oluşmuş bir şehir. Bu şehri Napolyon 1798

ile 1799 yıllarında yeniden kurgular. Bu kurgusunu başta iki kişi ile beraber üç kişilik bir diktatörlük

örgüsü ile tamamlar. Napolyon'un ilk iki adamı Parislilerin arasına karışıp halkı ona karşı kışkırtma ve

dolayısıyla bir başkaldırıya karşı bir eylem planı hazırlıyor. Bu eylem planına göre Topçu subayının

fikri alınıyor. Paris'in yeniden yapılanması lazım diyen topçu subayının isteğine göre önce yuvarlak bir

alan yapılır ve oraya dört adet topçu bataryası yerleştiriliyor. Ve bu yuvarlak meydanlara bağlı dört

adet bulvarlar açılıyor. Bunların kenarlarına ise duvar halinde apartmanlar yapılıyor. Ne vakit halk

ayaklanırsa topçu bataryaları halkı topçu ateşine tutacak ve ayaklanma rahatlıkla bastırılacak. Yani

Napolyon Paris şehir mimarisini halkın kendisine karşı ayaklanacak gibi bir plan dahilinde yapıyor.

Fransa'da gerek 1. Napolyon ve gerekse de 3. Napolyon'un yaptığı bu nahoş şehir planları Avrupa'ya

sirayet etti.

Bugün ülkemizde apartman kültürüne mahku00fbm edilen zihniyetimiz maalesef yukarıda

anlatılan Paris şehir mimarisine hayran bir zihniyetin ürünü. Yıllarca şehirlerimizin mevcut dokuları

üzerine cetvel konulup bulvarlar, caddeler ve sokaklar açıldı. Bizler bu olayı affetsek bile şehir

asla affetmez. Öyleyse ne yapabiliriz? Yazar Mustafa Armağan'ın sık sık vurguladığı "şehirlerin

ruhu" vizyonuna biz de tarihu00ee bir misyon ile katkıda bulunabilir miyiz? Nedir bu tarihu00ee misyon. İslam

dünyasında evin oluşumunda Hz. Peygamberin evi örnek alınmıştır. Bu aynı zamanda caminin de

oluşumudur. İlk Müslüman evi örtülü bir kısımdan, bir de üstü açık bir kısımdan oluşmaktaydı. Yani

bir avludan ve bir bahçeden oluşuyor. Ev ve bahçe birbirine bağlıydı. Tabi bu model Hz. Peygamberin

ortaya koyduğu bir model ama bu model ve bu modele temel teşkil edebilecek görüş İslam

dünyasında çok derinlemesine ele alındı ve üzerinde konuşuldu.

Bütün İslam alemi Batı değerlerine yenik düştüğü şu zamanlarda bahçeli bir evin varlığını

arar dururuz. Şair Akif İnan tabiatın kodlarıyla oynanarak yapılan şehirlerin şu veya bu şekilde bir

depremle cezalandırılacağı ve bu deprem neticesinde taşlaşan kalplerin, dikenleşen ellerin ancak

güneşi görebileceği düşüncesiyle şunları söylemektedir.

u2026u2026u2026u2026u2026u2026u2026u2026

Ey deprem gel yetiş bu şehirlerin

Doğayı çarptıran konumlarına

Doğ ey güneş erit taştan adamı

Ve kurut taşları diken elleri

Babamın gölgesi koruyor beni

Oh ne güzel şehir bu eski şehir

Dönüştür ey kalbim bahçeli eve

Anlamı ezen o makinaları

u2026u2026..

Şairimizin burada bahsettiği ev; evet peygamber efendimizin Medine'ye hicret ettikten sonra

kurduğu camii-evdir. Bu yapının etrafında zamanla gelişiyor Müslüman evleri. İlk İslam şehirleri de

kurulurken önce bir mabedi, medresesi, çarşısı ve hastanesi kuruluyordu. Şehir de bunun etrafında

gelişiyordu. İnsanoğlunun doğuştan yaşama, inanç ve barınma hakları var. Bir şekilde barınması

gerekiyor. Bu olay aslında yerleşik hayata giren bütün beşeriyetin ortak mirasıdır. Milattan önce 10

binlere giden tarihiyle insanlık tarihine ışık tutan Göbekli Tepe kalıntılarında bile şehrin ortasında bir

mabed ve bu mabedin etrafında gelişen yapılar bu günkü Müslüman evlerin habercisidir. Yine Hazreti

İbrahim'in ateşe atılıp da ateşin balıklara dönüştüğü makam olarak anılan "Halilü'r-rahman Gölü",

bize şehirlerin önce su kenarında kurulduğu ve mabediyle birlikte bir yerleşme planıyla ilk Müslüman

evlerinin tarifini çizdiği aşikardır.

Geçtiğimiz günlerde Şanlıurfa Yeşilay temsilcisi Muharrem Çelik'in düzenlediği bir toplantıya

katılmıştım. Yeni neslin maneviyatı hususunda katıldığım bu toplantıda şehrin planlamasını yapan

rical, gençlerin yabancı maddelerden uzak tutulması için Avrupa'da yapılan çalışmaların aynen burada

da uygulandığını ama buna rağmen elde ettikleri sonucun iç açıcı olmadığını söylemişlerdi. Şanlıurfa

müftümüz sayın İhsan Açık ise bu duruma itiraz ederek, zaten Avrupa medeniyeti ve açık kodları

neticesinde kendi nesillerinin rahatlıkla yabancı maddeye bulaştığını, burada fasık, cahil ve sapık bir

toplumun zuhur ettiğinden bahsetmişti. Bunun sebebinin de yeni şehirlerin mabedsiz kurulduğunu,

buradaki neslin maneviyat duygusundan uzaklaşıp her türlü sapıklığın tuzağına düşebileceğini dile

getirmişti.

Yazımızın başına dönecek olursak İnsanın mutluluğu sadece bedenu00ee ve dünyevu00ee ihtiyaçları

için değil ahiret hayatındaki mutluluğu kazanmak için de bir topluluk içerisinde bulunmak

mecburiyetindedir. İnsanların ferdu00ee güçlerini birleştirerek bütün ihtiyaçlarını karşılayacakları ve

dayanışma içerisinde yaşayacakları bir toplum biçimi, nakısaları olsa da vazgeçilmez bir önem

taşımaktadır. Bu nedenle gerek devlet gerekse şehir ve hatta mahalle ve sokak temelinde geliştirilen

topluluklar fikru00ee, nazaru00ee ve ahlaku00ee sanata ilişkin faziletleri yetkinleştirip uyguladıkları oranda "erdemli

toplum" olma vasfını kazanır. Yitirilen komşuluk ve cemaat olgusu bizim mutlu olmaya çalıştığımız bu

dünyada sürgün yüreğimizin ana damarlarını oluşturur.

Yine kutlu Hilal'in gölgesinde kurulan geleneksel şehirlerimizi ruhumuzun anlama

seviyesindeki bilgeliğin seviyesine yükseltebilirsek alabileceğimiz sırların derinliği bizi yeni bir akılla

donatabilir.