Şehrazad'ı sorarlar

Bana Şehrazad’ı sorarlar. Şehrin azadlısı mı desem, yok değil. Gerçi bu manaya gelse de mana, bu mana değil. Bin Bir Gece Masalları’nın anlatıcısı olarak Şehrazat, rivayet odur ki; İran Şahı’nın vezirinin kızıdır... Bunu nerden öğreniyoruz? Farsça’da “Hezar Efsanesi’nden öğreniyoruz. Türkçeye Bin Bir Gece Masalları olarak geçen bu anlatı, doğrusu masal mı efsane mi, hikâye mi? Benim de kafam karıştı tanım vermekten.

Şehrazad’ı daha önceleri Sezai Karakoç’un bir şiirinde tanımıştım. Karakoç, 1001 Gece Masalları adıyla bilinen klasik hikâyelerden aldığı Şehrazad’ı yaşanılan çağa örnek bir kahraman olarak takdim eder.

Sen gecenin gündüzün dışında

Sen kalbin atışında kanın akışında

Sen şehrazat bir lamba bir hükümdar bakışında

Bir ölüm kuşunun feryadını duyarsın…

Çocukluk yıllarında adını bilmeden annemizden dinlediğimiz Şehrazad’ı gençlik yıllarımızın şiirlerinde-şairlerinde- böyle tanımıştık.

Bin bir Gece Masalları, Farsçadan Arapça’ya geçerken adı, “Elf leyle ve leyle” olur. Bu ismin klasik aşk destanı “Leyla ve Mecnun” ile bir ilgisi var mı? Bu konuya başka bir yazımızda değineceğiz.

Bu masal külliyatı, ana bir hikâye içerisinde yer alan pek çok küçük hikayecikten meydana gelir. Çok ilginçtir Bin bir Gece Masalları, Osmanlı Türkçesine ancak padişah Abdülaziz döneminde 1840’lı yıllarda tercüme edilmiş. Oysa bu masal Fransızcaya 1704 yılında çevrilir. Masal’ın Arapça versiyonundan bazı yazma eserler Suriye’den Fransa’ya yazar Antoine Galland’a gönderilir. Kendisi de bu masalın Fransızca çevirisini yapar. Onun bu Fransızca çevirisi 1840 yılında İngiltere’de Edward William Lane tarafından İngilizceye çevrilir. İngilizler bu eseri çok severler. Onların nezdinde Ortadoğu coğrafyası daha da gizemli bir hale gelir. Avrupa’ya Bin Bir Gece Masalı’nın Farsça nüshası gitmemiştir. Arapça Bin bir Gece Masalı, Arap coğrafyasından epeyce motif almıştır. Bağdat, Kahire, Şam şehirlerinde geçen olaylar da kitaba girmiştir. Ama masalın kahraman isimleri hep İranlıdır.

Acaba Bin Bir Gece Masalları, çok önceleri Osmanlı coğrafyasında Türkçeye çevrilseydi, Osmanlı aydını batıdan roman türünü alacak mıydı? Bu zor soruya cevap aralamak isteyenler için bir tüyo vereyim. Romanın ana hikâyesi ile hikâyecikler ve entrikalar, Bin bir Gece Masalı’nın ana kademeleriyle örtüşüyor.

Rivayet olunur ki...

Şehrazad, efsanevî Pers prensesi ve Bin Bir Gece Masalları'nın anlatıcısı… Masal anlatıcıları derler ki Şehrazad, dünya tarihindeki en akıllı kadındır.

Bin Bir Gece Masalları’nın ana hikayesi, Şehrazad ile Şehriyar'ın hikayesidir. Efsaneye göre Pers Padişahı Şehriyar’ın karısı kendisini aldatır. Şehriyar bunun üzerine bütün kadınlardan intikam almaya karar verir. Her gün bir bakire kız ile evlenir ve beraber oldukları gecenin sabahında kızın kafasını vurdurur.

Üç yıl sonra şehirde evlenecek genç kız kalmaz. Padişaha evlenecek kız bulmakla görevli olup güç durumda kalan vezirin de iki kızı vardır. Büyük kızı Şehrâzâd, babasının tüm itirazlarına rağmen kendini feda etmek pahasına da olsa Şehriyarla evlenmeyi kabul eder. Onun amacı kadınları bu belâdan kurtarmaktır. Bunun için bir plan hazırlar. Evlendikleri gece çok sevdiği kız kardeşi Dünyazad’a veda etmek için Şehriyar'dan müsaade ister. Dünyazad, önceden kararlaştırıldığı üzere Şehrezâd’dan bir masal anlatmasını ister.

Şehrazad, Bu veda esnasında kız kardeşine bir masal anlatır. Masalı yattığı yerden dinleyen Şehriyar, Şehrazad'dan kendisine de bir masal anlatmasını ister. Masal’ın bir kısmı anlatılır. Şehrazad, gece yarısında vakit kalmadığı söyler ve masalın tamamlamasını ertesi güne aktarır. Diğer gece aynısını, farklı bir masal ile yapar. O masal da bitince bir masal daha... Bu durum Bin bir gece devam eder. Şehrazad, Şehriyar'ı masalları ile eğitir, erdemli ve iyi kalpli bir insan yapar. Bin birinci gecesinde masalı kalmadığını söyler. Şehrazad, Şehriyarı sevdiğini ve ona güvendiğini anlar. 1001 gecede üç oğlan çocukları olur. Şehriyar, Şehrazad’a seni öldürmeyeceğim. Artık bu masalları çocuklarımıza anlat, der. Şehriyar, Şehrazad’ın şahsında bütün öldürdüğü kadınlardan özür diler. Allah’tan affını ister.

Keşke çocuk olsaydım ve Şehrazad’ın anlattığı masalları dinleseydim.

…

İnşallah önümüzdeki hafta klasik Şehrazad’dan modern Şehrazad’a doğru bir yol alacağız.