Sebze fiyatları neden arttı?
Bir akademisyen olarak “Gıda Fiyatları Neden
Artmakta?” başlıklı/konulu popüler ve bilimsel makale hazırladım. Songünlerdebaşta
meyve-sebzeler olmak üzere tarımsal ürün fiyatlarının yüksek olması yine tartışılmaktadır.
Geçen yıllarda soğan, patatesve sarımsak fiyatlarının yüksek olması kadar
yüksek sesle tartışılmıştı.Bu yıl ise tartışmalarda sembol sebze biber olarak
karşımıza çıktı.
Bu
tartışmalarda konunun tarafları olayın bir tarafından baktıklarından
kendilerini haklı görmekteler. Sebze fiyatlarındaki artışı biraz daha geniş bir
bakış açısıyla değerlendirelim. Değerlendirmemize önce biber üretimi ile
başlayalım.
Biber
Ülkemizdetoplamda yılda 2.64 milyon ton biber
üretilmektedir.Türkiye biber istatistiklerine bibere (a) salçalık (kapya), (b) dolmalık,(c)
sivri ve(d) çarliston olarak yer verilmektedir. Bu biber gruplarının sırasıyla 2020’dekiüretimleri
(a) 1.291.091, (b) 389.957, (c) 838.890 ve (d) 116.967 tondur. 2021’de ise (a)1.445.275,
(b) 420.918, (c) 1.064.633 ve (d)160.469 ton olarak gerçekleşmiştir. 2021’de 2020’e
göre üretimde yüzde 11.9, 7.9, 26.9 ve 37.2 artış vardır. Anlayacağınız
üretimde bir sorun gözükmemekte.
Biber üretimin yüzde 25’i seralarda gerçekleştirilmektedir.Türkiye
örtüaltı üretiminde biber yüzde 10 paya sahiptir. Biber üretiminin geriye kalan
yüzde 75’i ise açıkta (tarlada) temmuz-ekim arasında (4-5 ay) piyasaya arz
edilmektedir. Fiyatı artış ve azalışlarını anlamak için bu dağılımın dikkate
alınması zorunludur. Bol ürün arzı fiyatlarda düşüşe tersi ise azalışa neden
olmaktadır.
Neden artıyor?
Devlet tüketiciyi belli ölçüde koruma gayreti içerisindedir.Türkiye’de Uzun vadeli verilere göre özellikle reel fiyatların
tüketici lehine olduğunu söylemek mümkündür. Kısa vadede ise manav
fiyatlarındaki (nominal fiyatlar) artış önemsenecek durumdadır. Bununla
birlikte tüketicilerin gelirlerinin reel artıp artmadığını sorgulamaları da gerekir.
Meyve-sebze fiyatlarındaki artış fazla sayıda
faktörün etkisi altındadır. Bunlar arasında önemli olanları kısaca inceleyelim:
Birinci
faktör mevsimselliktir:Meyve ve sebzede turfanda veya sera
ürünleri nedeniyle mevsimsel fiyat dalgalanmaları ortaya çıkabilir.Nitekim
yukarda da belirtiğim gibi biber örneğinde üretimin yüzde 25’i örtüaltında,
yüzde 75’i açıkta (tarlada) yapılmaktadır. Bu oran arzın kış aylarında nasıl
daraldığını gayet açık ortaya koymaktadır.Bundan sonraki aylarda bahar ve yaz
mevsimi ile başta meyve ve sebzelerin bollaşması ve fiyatların ucuzlaması
beklenilmelidir. Ama fiyat düşüşleri önceki yıllar kadar olmayacaktır. Resmi
enflasyonun %60 civarında olduğu bir ortamda perakende fiyatları da buna uygun
bir seviyede gerçekleşecektir.
İkinci
faktör maliyetlerdir:Fiyat
artışlarında maliyetler önemli faktördür. Gübre, enerji vd. girdi maliyetleri
perakende fiyatların artmasına neden olmaktadır.
Biberin pazarlanması sadece üretimi ile bitmemektedir.
Bu zincirde hasat, plastik poşetle ambalajlanma, taşıma, araçlara yükleme ve
boşaltma, tekrar perakendeci noktalarına taşınma vs maliyet üzerine etkilidir.
Üçüncü
faktör spekülatiftir: Bazı
kişiler gerek ekonomik gerek siyasi amaçlı davranışlara yönelebilir. Bu amaçla
depolama, az üretme vd. uygulamalara yönelebilir.
Manav fiyatlarındaki artış konusunu gelecek yazımızda
da incelemeye devam edelim.
