Orta Asya'da diplomasi atağı

Özbekistan, geçen hafta Afganistan için önemli olan iki büyük zirveye ev sahipliği yaptı. Birincisi, 25-26 Temmuz’da düzenlen ‘’Afganistan’’ konulu uluslararası bir konferanstı. İkincisi,28-29 Temmuz’da Avrasya’da istikrarı teşvik etmeyi amaçlayan Şanghay İş birliği Örgütü’nün dışişleri bakanları toplantısıydı. Her iki toplantı da Taşkent’te yapıldı.

Toplantının gündeminde iki konu vardı. İlki, bölgesel barış ve güvenliği sağlamak için ilişkileri geliştirmekti. Diğeri Ukrayna savaşının neden olduğu küresel enflasyonla birlikte mücadele etmekti.

Dış medyaya yansıdığı kadarıyla Afganistan konferansı oldukça verimli geçmiş. Toplantı, Taliban’la ilişki kurmak için yaklaşık 30 ülkeyi bir araya getirdi. Eylül ayında Taşkent’te liderler zirvesinin yapılması bekleniyor.

Şanghay İş birliği Örgütü toplantısında, Hindistan Dışişleri Bakanı S. Jaishankar ile Pakistanlı meslektaşı Bilawal Butto Zerdari'yi ilk kez aynı masa etrafında bir araya gelmeleri dikkat çekici bir gelişmeydi.

Bütün bu gelişmelerin her biri bize, Orta Asya’nın kendi Jeopolitiğinde nasıl önemli bir faktör olarak ortaya çıktığını göstermektedir. Zira Orta Asya, Güney Asya’yı iki açıdan etkiliyor.

Birincisi, Orta Asya’nın Güney Asya üzerinde büyük bir coğrafi etkisi vardır. Zira Güney ile Orta Asya arasında bulunan Afganistan, üç Orta Asya devletiyle komşudur. İkincisi, Orta Asya zengin enerji kaynaklara sahiptir.

Hindistan ile Pakistan’ın kendi enerji kaynakları olmadığı için şimdiye kadar enerji ihtiyaçlarını ‘’Ortadoğu’da’’ karşılıyorlardı. Ancak şimdi tedarikçilerini çeşitlendirmek istiyorlar. Bu nedenle gözlerini Orta Asya’nın zengin enerji kaynaklarına çevirdiler.

Önümüzdeki süreçte Orta Asya, Pakistan ve Hindistan için yeni bir rekabet alanı olacağı görülüyor. Bu kapsamda Hindistan ve Pakistan, bu yıl Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmek için ayrı ayrı girişimlerde bulundular.

Hindistan, Afganistan’la ticari ilişkilerini geliştirmek için İran’dan Çabahar limanını istiyor. Pakistan ise, yeni bir uluslararası demiryolu projesiyle Afganistan ve Özbekistan’a bağlanmak istiyor.

Orta Asya ülkeleri de Hindistan ve Pakistan’ın limanlarına daha fazla erişim istiyor. Ancak Hindistan’ın, kara yoluyla doğrudan Orta Asya’yla bağlantı kurma imkânı yoktur. Dolayısıyla Hindistan’ın Orta Asya’ya erişebilmesi için önce komşusu Pakistan’la ilişkilerini düzeltmesi gerekecek.

Büyük ölçüde Orta Asya enerjisine bağlı olan Afganistan üzerinde, Özbekistan ve Tacikistan’ın büyük bir etkisi olduğu bu toplantılarla ortaya çıktı. Afganistan, elektriğinin yaklaşık yüzde 80'nini bu iki ülkeden ithal ediyor.

Ancak Taliban karşıtı Ulusal Direniş Cephesi Tacikistan'da bulunuyor. Taliban güçleri, sınır boyunca yeni bir gözetleme kulesi inşa ediyor, bu da gerilim riskini artırıyor.

Güney Asya’da değişen jeopolitik dengeler, Orta Asya devletlerinin Afganistan'da daha büyük bir diplomatik ve ticari rol üstlenme olasılığını artırdı. ABD’den sonra, batı medyasının iddia ettiği gibi, Çin, Rusya ve İran Afganistan’da etkili olamadı.

Bu bakımdan Orta Asya ülkelerinin başlattığı diplomasi atağı oldukça dikkat çekiciydi. Bölge barışına ciddi katkı sağlayacak bu tür girişimlerin sabote edilmemesi için desteklenmesi gerekir.