Küresel kaos düzeni

Dünya yeni bir siyasi ve iktisadi denge ararken son yıllarda terör örgütleri üzerinden yürütülen vekâlet savaşları artık hibrit bir hâle dönüştü.

2008 küresel finans krizi, 2011 Avrupa Borç Krizi, 2019’da başlayıp 2020 ve 2021’de etkisinin devam ettiği COVID-19 pandemisi küresel ekonomide büyük kırılmalara neden oldu. Tam salgının etkileri azalıyor savaş sebebiyle Rusya’ya uygulanan yaptırımlar daha büyük fay hattını boydan boya kıracak gibi görünüyor.

ABD’den AB’ye Kanada’dan Japonya’ya birçok ülke Rusya’ya ekonomik yaptırımlar uygulamaya başladı.

Yaptırım tarihine bakıldığında yaptırımların gerilimi ya daha fazla körüklediği ve şiddetli çatışmalara neden olduğu ya da yaptırım uygulanan ülkeye kısa vadeli zararı olsa da orta ve uzun vadede kendi imkânlarını oluşturmasına yol açarak daha avantajlı hale gelmesine yol açtığı görülmektedir.

Bu bağlamdan bakıldığında Rusya’nın yaptırımlarla politikasını değiştirmesi pek olası görünmüyor. Rusya Ukrayna ile ilgili birincil, ikincil veya üçüncül hedeflerine ulaştıktan sonra savaşı durduracaktır. Bu durumda Ukrayna’nın ne kadarının Ukrayna olarak kalacağı elbette bilinmez.

Çatışmaların bitmesi sonrası Rusya’ya uygulanan yaptırımların devam etmesi durumunda Rusya küresel sistemden izole edildiği için yeni modeller geliştirmeye başlayacaktır ki hâlihazırda savaş öncesi bu konuda bazı hazırlıkları da bulunuyordu. Bu durumda dolarizasyonun giderek azalması ve bu durumun dünyanın diğer ülkelerine yayılması beklenebilir.

Nitekim 2018’de Trump’ın açıkça itiraf ettiği Türkiye’ye karşı yürütülen kur operasyonu sonrası Türkiye politika değiştirmeye başlamış, sıcak paranın ülkeden çıkması için gerek söylemlerle gerek merkez bankası politikalarıyla önemli bir kırılma yaşamıştı. O dönemde Türkiye çeşitli ülkelerle yerel para ile ticaret çalışması başlatmıştı. Rusya’nın yaptırımlar sonrasında böyle bir sistem ile dünyanın yeni düzenine doğru ilerlemesine önemli bir katkı yapması muhtemeldir. Yani yaptırımların küresel düzenin değişmesine önemli bir etki oluşturmasını bekliyorum.

BMGK düzeniyle ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dile getirdiği “Dünya Beşten Büyüktür” söylemi Rusya-Ukrayna savaşıyla daha çok dikkat çekmeye başladı. Savaş nedeniyle “Batı” dünyasının Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar birçok ülkeye “Batı” dünyasının neler yapabileceğini de göstermiş oldu. Bu doğrultuda birçok ülke “batı” dünyasıyla olan ilişkilerine de çekidüzen verecektir. Rusya’nın diğer ülkelerdeki mal varlıklarına el konması da birçok ülkenin başta ABD olmak üzere AB ve diğer ülkelerdeki paralarını ülkelerine çekmelerine yol açabilir.

Nitekim Türkiye diğer ülkelerdeki altınlarını Türkiye’ye getirme sürecini 2012’de başlatmış 2019 ve 2020’de de devam ettirmiştir. 2020’de 710 ton olan Türkiye’nin altın rezervi 2021’de 720 tona çıkmıştı. Bugün Türkiye ekonomisiyle ilgili “kasa boş, para yok ki” diyenlerin Türkiye ekonomisiyle ilgili çok fazla bilgiye sahip olmadıklarını söylemeye sanırım gerek yok. Tek amaçları vatandaşı ürkütmekten başka bir şey değil.

Diğer taraftan Türkiye daha önceki tecrübeleri doğrultusunda uygulamaya koyduğu yeni ekonomi politikasıyla beraber ekonomik güvenliğini artırma konusunda çok stratejik bir hamle yaptığını da gösteriyor. Cari açık politikasından cari denge ve cari fazla politikasına geçişle döviz kuru üzerinden Türkiye’ye karşı yürütülen saldırıların önüne geçecek güce sahip olacaktır. Savunma sanayide başlatılan yerli ve milli üretim politikasını otomotiv sektörü başta olmak üzere diğer sektörlere de yaymak için ciddi bir alt yapı hazırlayan Türkiye artık şahlanış dönemine geçmeye başlıyor. Havalimanları, otobanlar, köprüler, demir yolları gibi önemli alt yapı yatırımları yapıldı. Organize sanayi bölgelerinin sayıları artırıldı, fabrikalar kuruldu. Sanayi üretimi her geçen gün artan Türkiye ekonomisi artık bölgesel üretimde önemli bir aktör haline geliyor.

Küresel ve bölgesel tedarik zincirinin de bozulmasıyla beraber artık Türkiye’nin yeni dönemde büyük bir atılım yapacağı söylenebilir.

Rusya savaş ve yaptırımlar sebebiyle tarihte örnekleri olduğu gibi dağılma sürecine geçmezse (Bolşevik İhtilali, SSCB’nin dağılması gibi) küresel sistemde önemli bir kırılmaya neden olacaktır. Türkiye’nin yaptığı hamleler de aynı şekilde bölgesel güç olarak yerini alacağını işaret ediyor. Bu bağlamda yeni küresel düzende doların rezerv para olmaktan çıkıp yerini yeni bir düzene bırakma ihtimalleri tartışılmaya başladı.