Küresel Enflasyonun Bazı Nedenleri
Küresel ekonomide pandemi sürecinin neden olduğu problemlerin ardı arkası kesilmiyor.
2020 yılında salgının yayılmasını yavaşlatmak amacıyla uygulanan çeşitli kısıtlama tedbirleri nedeniyle küresel ekonomide ani talep daralması yaşanmıştı. Ancak bu yıl kısıtlamalar gevşedi ve talep hızla artmaya başladı. Artan taleple birlikte üretim hızla artınca hammadde üretimi bu talebi karşılayamaz hale geldi. Bu durum da üretici fiyatlarının artmasına yol açtı. Bununla birlikte COVID-19 virüsünün ilk olarak Çin’de ortaya çıkmasıyla birlikte dünya üretim merkezi haline gelmiş olan Çin’den tedarik zincirinin bozulması Avrupa’lı işletmelerin yönünü Türkiye’ye çevirmesine vesile oldu. Avrupa ülkelerinden Türkiye’ye gelen sipariş talepleri Türkiye’de sanayi üretiminin ve ihracatın hızla artmasına neden oldu.
Nitekim bu durumu TÜİK’in yayımladığı sanayi üretim endeksi ve dış ticaret verilerinden de görebiliyoruz. Ağustos ayı verilerine göre ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre %51,9 oranında artış gösterdi.
Artan talebi karşılayamayan bir diğer sektör de lojistik sektörü oldu. Birçok ülkede pandemiyle birlikte iş gücü konusunda ciddi problemler yaşanmaya başladı. Emek arzı ve emek talebi uyuşmazlığının net olarak görüldüğü küresel ekonomide lojistik sektöründe ciddi problemlerin yaşandığını görülüyor. Aynı şekilde ABD’de salgın tedbirleri ve çalışacak insan gücü eksikliği nedeniyle kıyılara demirlemiş kargo gemilerinden yükleri boşaltacak insan gücü eksikliği yaşadığı için beklemelerini sürdürüyorlar. Bununla birlikte pandemi sebebiyle bazı ülkelerin hâlâ sınırlarını açmaması yolların uzamasına ve/veya komşu ülkelere belgeler olmadığı için ulaşımın zorlaşmasına neden olurken tedarik zincirinin bozulmasına neden oluyor. Ayrıca aşılama sürecinin her ülkede aynı olmadığı, her ülkenin her aşıyı kabul etmediği düşünüldüğü zaman bazı ülkelerde aşı pasaportu problemi yaşanıyor. Lojistik sektöründe henüz aşılanmayanların olması ve buna bağlı olarak aşı pasaportu olmadığı için ülkeye girişlerde problem yaşamaları tedarik zincirinin bozulmasına neden oluyor. Pandemi sürecinde şoförlere uygulanan karantina süreleri, kamu sektörünün yavaşlaması ve vize problemi yaşanması sebebiyle tır şoförü bulmak zorlaştı. Bekleme sürelerinin artması nedeniyle tır şoförlüğünün cazibesini yitirmesi ve buna bağlı olarak ücret beklentisinin hızla artması da önemli etkenler arasında görülmektedir.
Lojistik sektöründe yaşanan bu problemlere bağlı olarak bir ürünün üretilebilmesi için gereken hammadde ve ara mamüllerin de gideceği yere kolay ulaşamaması nedeniyle üretimin de talebe göre hızlı artmamasına neden oluyor. Hammadde ve ara mamül bulunamaması da yüksek taleple birlikte fiyatların yükselmesine neden olmaktadır. Türkmenistan’ın pandemi başlamasından itibaren sınırlarını kapatması ve Çin’e giden ve gelen tırların Türkmenistan üzerinden geçememesi lojistik sektöründe ciddi problemlere neden olduğu belirtiliyor. Türkiye’nin coğrafi konumu, üretim ve lojistik konusunda esnek ve pratik davranması nedeniyle Türkiye bir anlamda Avrupa’lı şirketlerin gözdesi haline geldi. TL’nin değer kaybetmesiyle Avrupa’lı şirketlere göre daha ucuz hale gelen Türkiye pazarı önemli bir tercih sebebi oldu. Buna bağlı olarak birçok uluslararası şirketin Türkiye’de yatırım yapma kararı aldığı haberleri de artmaya başladı.
Pandemi sürecinin olumsuz etkilediği bir diğer sektör ise enerji sektörü oldu. Avrupa'da hem elektrik hem de doğal gaz fiyatları son bir ayda ikiye katlandı ve 9 aylık artışlar %250'leri aşmış durumda. Enerji sektöründe arz-talep dengesizliği nedeniyle Avrupa'da elektrik fiyatları hızla artış gösterdi. Kısıtlamaların gevşetilmesine bağlı olarak artan talebi karşılayamayan hammadde ve lojistik sektörüyle birlikte enerji sektörü de bu talebi karşılayamayan sektörler arasında yer alıyor. Avrupa’nın yanında Çin’de arz talep dengesizliğinden kaynaklanan enerji krizi nedeniyle sert tasarruf tedbirleri alındı. Uygulanan elektrik kesintileri çok sayıda fabrikanın kapanmasına neden oluyor.
Salgın sonrasında artan taleple birlikte demir, çelik, alüminyum, çimento gibi girdilere talep hızla artınca hem fiyatları artarken enerji yoğun sektörler olması dolayısıyla kömüre olan talebi de artırdı. Bu durum kömür fiyatlarının da hızla yükselmesine neden oldu.
Sorunları çözümü için ülkelerin birlikte hareket etmesi gerekirken mevcut durumun bundan çok uzakta olduğunu görebiliyoruz.
