'KURBAN' ÜZERİNE SEMANTİK BİR DENEME
Kurban Bayramı dolayısıyla dinu00ee bir vecibe gereği kurban keseceğiz. Kurbanlıkların bulunduğu alana gittiğimizde kesilmek üzere mezada getirilen bir boğanın iplerini kopararak koştuğuna şahit oluyoruz. Boğa kaçıyor, sahipleri çaresiz çevredekilere seslenir : "kurban ne olur!u2026" diye yardım istemekte idiler. Bunun üzerine "he kurban, he!" nidalarıyla bir yardımlaşma duygusu oluşmuş. Boğa yakalanmış ve kesilmek üzere sahibine teslim edilmişti.
Bu kalabalık ve hengame arasında "kurban" kelimesine kulak kesilmiştim. Evet Kurban Bayramındayız. Kurbanlık hayvanlara bakıyoruz. Ama bu insanların bahsettiği "kurban" başka bir şey. kurban ile iç içe dileklerimiz, temennilerimiz, hatıralarımız o kadar çok ki kurbana dair ne varsa söylenmiştir sosyal hayatımızda. Ve bu sosyal hayat, edebu00ee bir vadiden süzülerek ebedu00ee bir denize dökülmekte.
Acaba hiç merak ettik mi "bu "kurban" kelimesini? Birazcık semantik merakı olan ve birazcık da Toshiko İzutsu okumaları yapan bir fakir olarak meseleyi şuraya getireceğim. Düşünün bir kez: Yardıma muhtaç birinin yardım edecek birisine "kurban" diye kurbanlık hayvan gibi küçük ve hakir görmesi düşünülemez. Yine hatibin muhatabına "kurbanın olayım!" gibi ricada bulunması düşünülse de anlamın bir süre sonra eridiğini göreceğiz. Peki, bu insanlar bir birlerine ne demiş olabilirler.
Biz, sualimizin cevabını İzutsu'dan önce büyük şair Muhammed Fuzu00fblu00ee'nin şu beytinde arayalım:
" Halk-ı alem yılda bir kez kurban keserler 'ıyd için Men dem a dem saat be saat senin kurbanınam"
Beytin ilk manası şöyle: (Sevgilisine hitaben) İnsanlar yılda bir defa kurban bayramı için kurban keser. Ben ise her vakit her saat senin kurbanın oluyorum. Perdenin arkasın da ise şu mana gizlidir. Ki cevabımız da budur. Kurban kelimesinin yakın olma manası da var. İnsanlar, yılda bir defa kurban keserek sana yakın oluyor ey Allah'ım. Ben ise her an her vakit seni anıyorum, sana yakınım.
Bu beytin arkeolojik çalışmasını ortaya koyduğumuzda şunu görüyoruz. Günümüzde İslamu00ee okumalar yapanlar bilirler ki dinimizde kurban kesmek, Allah'a yaklaşmaktır. Kelimenin kökünde de bu var: Kurb, akrab, akraba, hepsi buradan geliyor. Yani yaklaşmak. Kime yaklaşmak. Allah u Teala'yau2026 İşte Kuran-ı Kerim'deki Hz. İbrahim kıssasına matuf olan kurban olayı bize şunu öğretmiştir. Allah'a yakın olmak için en yakınını (Hz. İsmail) kurban etmek isteyen bir yüce insandır: Hz. İbrahim.
"Kurban" kelimesinin semantik anlamına baktığımızda ifadenin zamanla zemin kaymasına uğradığı aşikardır. Daha doğrusu bu kelimenin hem esas hem de izafu00ee manası aynı anda düşünülememiştir. Bu nedenle insanların birbirine "kurban!" diye hitap etmesi olağan bir durum almıştır.
Kuran-ı Kerim'de "Kurban"nın ilk manası olan "Allah'ın rızasını kazanmaya vesile olan şey" ifadesi esas anlam iken bu zamanla izafu00ee (rölativ) bir anlam kazanır ve "eti fakirlere dağıtılmak üzere kesilen hayvan" manasında terminolojiye girer. Yine bu kelimenin diğer izafu00ee anlamları da şöyledir: "Sultanların, meliklerin ve emirlerin yanında devamlı bulunan sohbet arkadaşı" ve "bir amaç uğruna canını feda etme" (Mürşit, Osmanlıca Lügat vs.)
Bu semantik yöntemi başarıyla kullanan ünlü Şarkiyatçı İzutsu, bize şunu armağan etmiştir. Arapların "cahiliye şiiri" perspektifinden Kuran-ı Kerim'i okuma perspektifi. Bazı yönleriyle bu çalışma vahiy fenomenini doğal ve sosyal çevre faktörlerinin yardımıyla anlama esasına dayandığından buna bir antropolojik okuma da diyebiliriz. Gerçekten de Kuran-ı Kerim yani İslam'ın modern dünya ile kuracağı zihnu00ee ilişkiyi mahiyeti bakımından hayli önemlidir.
Başa dönersek "kurban" Allah'a yakın olmak demektir. Yoksa kestiğimiz kurban ve etleri Allah'a yaklaşmayacak. Bu yüzden semantik anlam bizi doğru yola sevk edecektir. Kurbanlık hayvanların peşinden koşanların bir birine "kurban" yani "ey dostum, yakınım" demesi, bizi boğazladığımız hayvanlar vasıtasıyla Allah'a "dost ve yakın" kılacaktır.
Sahi gördüğü rüya neticesinde oğlu İsmail'i değil de kendisine gönderilen koçu boğazlayan Hz. İbrahim'e Allah u Teala neden dostum anlamında "halil" demişti.
Not: Alem-i İslam'ın kurban bayramını tebrik eder, saygılar sunarım.
