Kumar ve içki, işte Dostoyevski
Dostoyevski, bebek katili tanımıyla yansıttığı Tatar'ı anlattığı 'Ölü bir Evden Hatıralar' otobiyografisini irdelerken, zamanın ruhunu anlamak ve anlamlandırmak sadece tarih okuyuşundan ibaret kalmadığı ve insan gerceğinin zihni tezahürünü teneffüsde ne kadar başka olduğunu bir daha gördüm.
Rus Edebiyatının dünyaca bilinen baş yazarları Puşkin, Gogol, Bunin, Nabokov ve Tolstoy üzerinde İslam esintisi hatta etkisini görüyoruz. Birçoklarının Tolstoy'un müslüman olduğuna dair güçlü iddiaları da var.
Bunların arasına Dostoyevski'yi katmak fazla zorlama olabilir mi!
Asif Hacılı bu konuda çok ısrarcı.
Laventen benzerleri gibi bohemliğin serkeşliği ile üretkenliğin birleştiği numenelerden biri olan Dostoyevski için kardeşinden özel olarak istettiği Kur'an, İslam bağlantısına delil gösteriliyor. Bunun yanısıra Tolstoy'dan etkilendiği iddiası, Asif Hacılı'nın bu tezini desteklemek için kullandığı argüman. Ve fakat iİlk eleştirisini aldığı, Nikolay Neksarov'un 'yeni bir Gogol doğuyor' dediği 'İnsancıklar' eserinde, iddiaların, Tolstoy etkisinin aksine Charles Dickens etkisinin daha belirgin olduğu ağır basıyor.
Aslında eserleri ve yaşantısında Dostoyevski, hele de siyasi hayatında en hafif ifadeyle Panslavist, Rus milliyetçisi olarak karşımıza çıkıyor. Öte yandan bağnazlık derecesinde Ordoks ve Batı düşmanı. Bunlardan çok daha şiddetli İslam ve Türk düşmanı.
Tanzimat döneminde 'Genç Kalemler' 1910 Selanik'de çıkan makalede ise, bence en doğru tespit, hem zamanın ruhuna uygunluk bakımından da sağlıklı olarak Kaya Alp adıyla yapılan değerlendirmede, "Edebu00ee hayatıyla siyasu00ee hayatını karıştırdığı günden itibaren Dostoyevski, bütün gündelikçi muharrirler gibi siyasiyatın ihtiraslı cereyanlarına kapılmış ve nezih edebu00ee simasını kaybetmiştir. Dostoyevski, Ruslar için, fakat bir kısım Ruslar için sevilebilir; hürmet olunabilir; fakat biz Türkler için nefrete yakın bir hisle düşünülmelidir; çünkü dehşetli bir Slavcı, bir Türk düşmanıdır. Ve ben burada onu edebu00ee şahsiyetiyle değil, siyasu00ee Türk düşmanlığı sıfatıyla karilerime tanıtacağım." denmiş.
Türk ve İslam düşmanı birisi için, özellikle 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başları arasında bunalım ve buhranın belirgin göstergesi her alanda öne çıkarken, hemen hemen her cenahda dine karşı tazyikli ve şiddetli saldırı tercihi yadsınamaz. Patriotik akımların neredeyse tüm dünyayı sardığı ortamda geri planı 'milletimin dini' algısı, çelişki ve çatışmanın da başka boyutu.
Edebiyat değerlendirmesinde öne çıkan insanın kişiliği midir yoksa kronolojik tarih anlatımı ile hayatı mı, kıyısından gireceğiniz eserlerindeki ruhi etkisi ve üslubu muu2026!
Tercümeden öte gitmeyen malül yaklaşımlar, edebiyatçımızı bu kadar teslim alırken, belki eldekiler olumlanabilir aforizmalardır diyebiliriz!
