Kulun 3 kazanç kapısı vardır: Malı, ilmi ve niyeti...
"Dünya(da) dört (çeşit) insan vardır:
- Bir kul vardır, Allah kendisine mal ve ilim vermiştir de kul, malı hususunda Allah'tan korkmakta, (mal ve ilmi kullanarak) sıla-ı rahim yapmakta, (mal ve ilimde) Allah'ın hakkı olduğunu bilmektedir; işte bu kimse en faziletli makamdadır.
- Bir kul vardır. Allah ona ilim vermiştir, mal vermemiştir, ama iyi niyetlidir ve "Malım olsaydı onu falan kişi gibi (hayırda) harcardım" der. İşte bu kimse niyetindekini yapmış gibi sevaba nail olur, ikisi de eşit şekilde ücrete kavuşur.
- Bir kul vardır Allah ona mal vermiştir, fakat ilim vermemiştir. Malını cahilane harcar. Malı hususunda Rabbinden korkmaz. (Cimriliği ve cahilliği sebebiyle) malıyla sıla-ı rahim yapmaz; malında Allah'ın da hakkı olduğunu hiç düşünmez. İşte bu kimse, mertebelerin en düşüğündedir.
- Bir kul vardır, Allah ona ne ilim ne de mal vermiştir ama: "Eğer malım (veya ilmim) olsaydı onunla falan kimsenin yaptıklarını ben de yapardım" der. Bu da niyetiyle muamele görür. Niyet olarak özendiği ve gıpta ettiği kimsenin kazandığını aynen elde eder."
Tirmizu00ee, Zühd 17, (2326); İbnuMace, Zühd 21, (4228).
* * *
Allah'ın bir kuluna ilim veya mal vermesi, ya da ikisini birden vermesi, verilen nimetin hakkı verilirse, sorumlulukları yerine getirilirse, büyük bir hayra ve sevaba vesiledir.
İlmin hakkı, kişinin öğrendiği ile amel etmesi ve başkalarına da öğretmesidir.
Malın hakkı, sahip olunan malı iyilik yapmakta kullanması, israf ve sefahete harcamamasıdır.
İlim ve mal dışında, kula büyük fazilet ve sevap kazandıran üçüncü bir nimet daha vardır. O da niyettir.
Kul, mal ve ilmi olmasa bile, iyi niyetiyle mal ve ilim sahibi biriymiş gibi fazilet ve mertebe kazanabilir. Yeter ki, ilim ve malın hakkını veren iyi insanlara özensin, gıpta etsin, onlar gibi olmaya niyetli olsun.
Ancak kul niyetini kötüye kullanırsa, yani malını israf ve sefahate harcayanlara, ilmi amel değil şöhret vesilesi yapanlara özenirse, onlar gibi davranmaya niyetlenirse, Allah o kuluna niyetine göre muamele eder.
