Koronavirüs tarımsal üretimi nasıl etkiledi?
“Felâket gibi hoca az bulunur“
(A.Hamid Tarhan)
Dünyada 2019 yılın sonunda
Covid-19’un ilk etkileri gözlenmeye başlandı ve 2020 yılı tamamen pandeminin
etkisi ile geçti. Bu durum felaketti (afet).
Felaket büyük zarar, üzüntü ve sıkıntılara yol açan olay veya durum, yıkım;
afet ise çeşitli doğa olaylarının sebep olduğu yıkım anlamındadır. Bir sıkıntının
başladığı ilk günlerde bir yol haritası çizmek çok önemliydi. Nitekim “felâket
içinde karar verebilmek, yarı kurtuluştur” şeklinde bir söz vardır.
Şimdi bu sürece ilişkin
değerlendirme yapma zamanı. Bir yıldan daha fazla süredir etkili olan pandemi, Türkiye’nin
tarımını (başka sektörler içinde bu sual sorulabilir) nasıl etkiledi?
Bu sorunun cevabı için kamu, yarı
kamu ve STK internet sitelerini ziyaret ettim: Hâla tedbirler aşamasında
bilgiler vardı. Aslında benzer krizler için bir yol gösterici olmak üzere bir
geri bildirim yapılması kıymetli olabilir. Bu yazıda pandeminin Türkiye’nin tarımsal
üretimi nasıl etkilendiğini irdeleyeceğim.
Ürün deseni
Ülkemizde kültürü yapılan 150
kadar bitki türünden elde edilen üretim, Türkiye’nin bitkisel üretimini
oluşturmaktadır. Türkiye’de tarla bitkileri grubunda 55-60; meyve-sebze
grubunda ise 75-80 kadar türün üretimi söz konusudur. Tahıl üretimi (yeterlilik
2018’de % 92.4) beslenme bakımında stratejik öneme sahiptir. Diğer yandan pandemi
nedeniyle gereksinimi artan malzemeler nedeniyle pamuk üretimi de önemlidir.
Sebzeler ise tencereye giren ürünler olması nedeniyle ayrı bir kıymete sahiptir.
Pandemi ürün desenine bir etki
yaptı mı? Yani üreticiler yetiştirdikleri ürünlerde bir değişikliğe gittiler
mi? “Covid-19 Salgının Tarım İşletmelerine Etkisi” başlıklı yöresel bir
çalışmada ürün deseninde bir değişme olmadığı belirlenmiş. (bk. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/)
Türkiye ölçeğinde benzer bir durum olduğu söylenebilir.
Üretim miktarı
Üretim miktarının Türkiye
ölçeğinde ne yönde değiştiğini veriler ile izleme imkânımız var.
Artık
pandeminin tüm yıl etkili olduğu 2020 yılındaki tarımsal üretimin ne yönde
geliştiğini verilerle ortaya koymak mümkün. Bunun için TÜİK’in 2019 ve 2020
yılı bitkisel üretim verilerine karşılaştırmalı bakmak yeterlidir. Bu
karşılaştırma aşağıdaki grafikte gösterilmektedir.
Tahıl
ürünleri üretim miktarları 2020 yılında bir önceki yıla (2019’a) göre %8,1
oranında artarak yaklaşık 37,2 milyon ton olarak gerçekleşti. Sebze ürünleri
üretim miktarı 2020 yılında bir önceki yıla göre %0,3 artarak yaklaşık 31,2
milyon ton oldu. Meyve, içecek ve baharat bitkileri üretim
miktarı 2020 yılında bir önceki yıla göre %5,8 oranında artarak yaklaşık 23,6
milyon ton olarak gerçekleşti (TUİK 2021). Anlaşılan pandemi Türkiye’nin
bitkisel üretim miktarını etkilememiş. Bu köşede tarımsal üretimin
etkilemeyeceğini 2020’nin ilk çeyreğinde yazmıştım. Verilerin bu öngörüyü teyit
etmesi sevindirici bir durumdur.
Üretimde
bir azalmanın olmadığını, ‘soğan ve patates üreticinin elinde kaldı’ şeklinde
açıklamalar teyit etmektedir. 2019 da soğan ve patates fiyatları aşırı
yükselmişti. 2021’in ilk çeyreğinde pazarlama sıkıntısına dikkat çekilmesi 2020
(pandemi dönemi) üretimin (arzın) fazla olduğunu göstermektedir.
2021 için ise bazı öngörüler yapılmakta. Pandemiden dolayı
üretimde azalma beklenilmemekle birlikte kuraklıktan dolayı bazı ürünlerde üretim
miktarının azalması beklenilmektedir. Ne kadar mı? Buğday içim bayağı ciddi (%
??) düşme beklenilmekte. Dua edelim gerçekleşmesin.
Sonsöz: Sıkıntılar,
ders çıkartılabilirse geleceğin çözümünü doğurur.
