İstanbul'da üstü kapatılan suikast

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluşunda önce İçişleri, daha sonra da Ticaret ve Sanayi Nazırı olarak önemli rol üstlenen devlet adamlarından biri de Behbud Han Cevanşir’dir. Sovyet Azerbaycan’ı kurulduktan sonra 1921 yılında Neriman Nerimanof tarafından petrol hakkında araştırma yapmak üzere gönderildiği Almanya’ya gitmek üzere İstanbul’a gelen Cevanşir, 18 Temmuz 1921 gecesi Beyoğlu’nda Pera Palas Oteli önünde Taşnak üyesi Misak Torlakyan tarafından suikastle katledilmiştir. Torlakyan, İngiliz Divan-ı Harbi’nde yapılan yargılama sonucunda idam cezasına çarptırılmasına rağmen, akıl sağlığı yerinde olmadığı gerekçesiyle tahliye edilerek yurt dışına kaçırılmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin İçişleri eski Bakanı Behbud Han Cevanşir (1877-1921), 18 Temmuz 1921 tarihinde İstanbul Pera Palas Oteli’nin önünde Trabzon doğumlu Misak Torlakyan (1889-1968) adlı bir Ermeni tarafından vurularak şehit edilmiştir. Bu cinayet davası, işgal altındaki İstanbul’da İngiliz Divanı Harbi’nde görülmüştür. Sanığın avukatları Sivas eski milletvekili, Darülfünun İngilizce Muallimi Dikran Barsamyan Efendi, Darülfünun Ceza Müderrisi Hasruyan Efendi (1873-1946) (Hamayak Hüsrevyan) ve Maltalı Doktor Miçi Efendi’dir.

Hasruyan Efendi son savunmasında ‘tehcir’ olayından söz eder ve 1915 olaylarının Osmanlı yetkilileri tarafından tertiplendiğini, Ermenilerin uzak ve sağlıksız bölgelere sürgün edildiklerini ve yollarda 60 bin kişinin hayatını kaybettiğini, yerlerine varan 600 bin kişinin de zor şartlar altında yaşadıklarını anlatır. 1922 yılında İngiliz İşgal Mahkemesi’nin önünde söylenen bu sözler, bugün söylemlerinde ölü sayısını 1,5 milyona çıkaranların yalanlarını su yüzüne çıkarmaktadır.

Dava 4 Ocak 1922 tarihinde sonuçlanmış ve alınan sahte bir rapor ile cezai ehliyeti olmadığı gerekçesiyle sanık Mislak Torlakyan, İngiliz İşgal Mahkemesi tarafından beraat ettirilmiştir. Ermeni Patrikliği’ne teslim edilen Mislak Torlakyan, bir Yunan vapuruna bindirilerek Pire şehrine gönderilmiştir. Rıza Nur Türkiye Cumhuriyeti heyet başkanı olarak Ruslarla anlaşma yapmak üzere Moskovaya gittiği sırada tanıdığı Behbuthan Cevanşir’i kitabında anlatmıştır.

Behbut Civanşir adında birini tanıdım. Genç, güzel yüzlü, fevkalade zeki ve bilgili biri. Vaktiyle Almanya’da mühendislik öğrenimi görmüş. Bolşeviklik aleyhinde imiş. Ruslardan önceki milli Azerbaycan Cumhuriyetinde vezir(bakan) imiş. Ruslar gelince kendisini hapsetmişler. Petrol rafinerilerini kimse dürüst işletememiş. Civanşir’i çıkarıp başına geçirmeye mecbur olmuşlar. O da işi yoluna koymuş. Bu adam pek Türkçü ve vatanperver. Bana önemli bilgiler verdi. Bu bilgiler Rusların ileri gelenlerinin kendi yanında, sohbet ve sarhoş aleminde söyledikleri sözlerdi. Bunlardan da Stalin’in önemi ve muahedeyi yapmaya başaracağımız anlaşılıyordu. Civanşir’i Moskova’dan dönüşte Tiflis’te gördüm. O zaman Ruslar Gürcistan’ı almışlardı. Onu oradan petrol ticareti için İstanbul’a yolladılar. Civanşir zaten onların arasından kaçmak istiyordu. İstanbul Beyoğlu’nda Pera Palas otelinde kalmış.

Vaktiyle bakan iken Ermeniler Karabağ’a saldırmışlar, Türkleri katletmişler. Civanşir de asker gönderip Karabağ’ı Ermenilerden geri almış. Bu sebeple bir gün Ermeniler otelin yakınlarında zavallıyı vurup öldürdüler. Civanşir’e hala yanarım. Böyle zeki, aklıbaşında, vatansever Azeri Türk’ü görmedimdi. Çok önemli bir Türk kaybedilmişti. O zaman İstanbul’da İngilizler’in Divan-ı Harbi vardı. Ermeni’yi berat ettirdi. Güya Cevanşir, Bakü’de Bakan iken Ermenileri katletmiş. Berat kararına sebep budur. Gülünç şey! Buna adalet denmez, edepsizlik denir. Oysa iş başka. Ermeniler Azerbaycan’ı, hiç olmazsa Karabağ’ı istila etmek istiyorlarmış. Azeri hükümeti de tabii buna karşı koyuyormuş.

KARANLIKTAN CÜRET ALDI BİR SIRTLAN

ONUN PENÇESİNDE CAN VERDİ BİR ŞİR

BİR YIĞIN KEMİKTİR TOPRAKTA KALAN

CENNETE YÜKSELDİ BEHBUT HAN CEVANŞİR

YOLCU BU GÖRDÜĞÜN BİR MAKBER DEĞİL

ZÜLME ZEBUN OLAN HAKKIN HEYKELİ

GEÇME DUR ÖNÜNDE HÜRMETLE EĞİL

LANETLE AN HAKKA SALDIRAN ELİ

ASLA UYUMASIN BEYNİNDE KİN’İN

MUKADDES BORCUNDUR İNTİKAM ALMAK

İSTERSEN YAŞASIN MİLLETİN DİN’İN

NUR OL ZÜLMETİ BOĞ,NAR OL ZULMETİ YAK