İslâm Şehri Diyarbakır ve Fuat Sezgin
İslâm’ın Peygamberi’nin (s) En Yüce Dost’a (Refîk-i Âla) kavuşmasından yedi yıl sonra, (eski adı Amed, sonraları Diyar-ı Bekr olan) Diyarbakır’ın fethi gerçekleşmiştir. Kadim İslâm şehri Diyarbakır, ilim, hikmet ve irfan merkezi bir ‘medîne’dir.
Medeniyetimizin membaı kabul edilen medînelerde olduğu gibi, Diyarbakır’ın da merkezinde önceleri kilise, daha önceleri de pagan tapınağına mekanlık eden Ulu Cami, bütün haşmetiyle şehri yöneten bir idareci gibi vakur ve asil duruşunu sergilemektedir. Kardeşleri Hz. Süleyman cami, dört ayaklı minare ve diğer mabetlerle beraber kıyama durmuş bir âbid/âlim gibi tarihe ve günümüze şahitlik yapmaktadırlar.
Beş ay civarında süren bir kuşatmanın ardından Diyarbekir, Ashab-ı Keyf’teki Kıtmîr isimli köpeğin var oluşuna benzer bir hikmetle, bir başka köpeğin surların altındaki gizli geçidi göstermesiyle savaşılmadan fethedilmiş bir İslâm medîne’sidir. Çin seddinden sonra dünyadaki en uzun surlara (5700 m) sahip kadîm bir şehirdir Diyarbakır.
Fethedildikten sonra bir daha gayr-ı müslim toprağı olmayan, 1500 yıl boyunca Müslüman beldesi kalan Diyarbakır, ‘ne altından ne üstünden’ hiçbir zaman işgale uğramamıştır. Onu fetheden sahabîler, kendilerinden önce gelen tevhidin temsilcisi peygamberlerle kucak kucağa mübarek kabirlerinde komşudurlar. Anlatılanlara göre, Mekke ve Medine’den sonra en fazla sahabî kabri bu ruhanî şehirde bulunmaktadır.
Tarih boyunca ilim, kültür ve sanat merkezi olmuş Diyarbakır, eğitim kurumlarıyla kadim eserleriyle, müzik ve yemek kültürüyle çağları beslemiş, ruhları ve bedenleri doyurmuştur.
Diyarbakır, evrensel bir âlim olan Fuat Sezgin’in doğduğu Bitlis’e komşudur. Bu çerçevede İslâm şehri Diyarbakır, Kadim Akademi, İlim Yayma Cemiyeti ve Kayapınar Belediyesi’nin ortaklığıyla gerçekleştirilen önemli bir kongreye ev sahipliği yaptı. Bu kapsamda Uluslararası İslâm Bilim Tarihi ve Fuat Sezgin Sempozyumu, dünyanın bilim merkezlerinden gelen çok sayıdaki ilim insanının araştırmalarını sunduğu bir bilgi şölenine dönüştü.
Gelmeyi planlayıp da seyahatini gerçekleştiremediği şehir, Fuat Sezgin üzerinden İslâm bilim ve felsefe tarihinin konuşulduğu bir ortama dönüştü. Son yüzyılda ülkemizin evrensel anlamda yetiştirdiği, ancak kıymetini son onlu yıllarda bildiği değerli bilim insanı Fuat Sezgin, dünya bilim tarihinin en önde gelen isimlerinden biriydi.
Sezgin, İslâm’ın altın çağları kabul edilen 8.-12. yüzyıllar arası dönemi yazmalar üzerinden okuyan ve yaşatan değerli bir bilim insanıdır. O, İslam medeniyetinin yükseliş ve gerileyiş dönemlerinin resmini hem yazılı hem de sözlü olarak tasvir etmiş, hatta Müslümanların gerçekleştirdiği icatları maketlerle ve çizgilerle sergilemiştir.
Ortaçağ Batı ve İslâm dünyasının kapsamlı bir okuma ve araştırması Fuat Sezgin’in eserleri sayesinde ortaya konulmuştur. Bilimin, ancak antik Yunanla başladığı ve bittiği efsaneleri, Sezgin’in kanıtlarıyla boşa çıkarılmıştır. Müslüman medeniyetinin, İslâmi ilimler olan Kur’ân, hadis, fıkhın yanında diğer bilimler; tarih, edebiyat, tıp, farmakoloji, kimya, matematik, geometri, astronomi, astroloji, meteoroloji, coğrafya alanında ortaya koyduğu değerli kadim miras/hazine, Fuat Sezgin’in tükenmeyen öğrenme aşkı ve gece gündüz çalışmaları sayesinde dünya bilim âlemine sunulmuştur.
Sezgin’in Antik Yunan’dan başlayıp Ortaçağ’a uzanan bilimsel çalışmaları, hakikatin ortaya çıkarılmasına hizmet etmiş; dünya bilim tarihinin ise yeniden yazılmasına vesile olmuştur.
Örneğin Yunan filozofu Aristo’yla başlayan dünya merkezli evren/âlem anlayışı, on altıncı yüzyıla, Newton ve Kopernik’e kadar devam etti. Rönesans’ın bilim filozofları, yeni bir evren anlayışı olarak güneş merkezli âlem görüşünü insanlığa sundular. Bu süreçte Doğuda ve Batıda yapılan çalışmalar, daha çok önem kazandı. Coğrafi keşifler, kartografya, matematik ve astronomi özellikle öne çıktı. İşte bu konularda kadim bilim yolunun istikametini ve eserlerini, Fuat Sezgin uzun ömründe yaptığı emsalsiz çalışmalarla ortaya koymuştur.
