​İki kıta arasında bir garip cami ve külliyesi

İstanbul Boğazını zevk-i selim ile gezerken sahili adeta bir inci gerdanlık gibi süsleyen çok güzel eserlerimiz var. Bunlardan biri de Beylerbeyi Cami veya Hamid-i Evvel Cami.

Bizans döneminde bu bölgeye dikilmiş haç sebebi ile haç anlamına gelen ‘’istavroz’’ deniliyordu. Bir de bu bölgeye sarayın yapılması ile ‘’istavroz sarayı’’ olarak anılmaya başlanan bu konum, Osmanlı döneminde ise bu semt, Rumeli Beylerbeyi Mehmet Mehmet Paşa’nın adı ile ‘’Beylerbeyi’’ olarak anılmaktadır. Osmanlı Padişahları buraya ilk olarak bir camii yaptırmış, devam eden süreçte ise birde saray yaptırılmıştır. Bugünkü yazımızda biz bir Padişah’ın annesi adına yaptırmış olduğu Beylerbeyi Camine dillerden kalplere giden bir yolculuk gerçekleştireceğiz…

İşte detaylar :

DENİZ KERANARINDA BİR SOSYAL YAŞAM İNŞASI

İstanbul yalıları ve köşkleri dediğimizde aklımıza denize nazır ferah ve iç açıcı manzaraları ile İstanbul estetiğini yansıtan güzel Konaklar, zarif yapılar geliyor. Elbette denize nazır olan sadece Konaklar değil Osmanlı’yı zerafetini yansıtan camilerde bulunmakta. Beylerbeyi Camii Anadolu Yakası’nın deniz kıyısında sahip olduğu konum olarak en güzel camilerimizden birisi

İLK DEFA KÜLLİYENİN PARÇALARI BİRBİRİNDEN FARKLI YERLERDE, PEKİ NEDEN?

Osmanlı Padişahları tahta geçtikten sonra kendilerinden sonra hayırla anılmak için güzel eserler bırakmak için büyük emek harcarlar. Ama I. Abdülhamid tahta çıktığı dönemde Sur içinde büyük bir eser yapacak kadar mekan yoktu bunun üzerine ilk önce kendi adıyla bugün türbesinin de olduğu yere bir külliye yaptırdı, ama bu külliyenin camisi ise ilk defa külliyenin bulunduğu yerde değil de Üsküdar’da bugünkü Beylerbeyi dediğimiz yerde yapıldı. Sultan Abdülhamid, külliyenin sıbyan mektebi, kütüphane gibi bölümlerini farklı bir bölgeye, Camii ise Beylerbeyi’ne yaptırılarak bir ilke imza atılmıştır.

VALİDE SULTAN ANISINA ESKİ SARAYIN HIRKA-İ ŞERİF DAİRESİNE YAPILIYOR…

Hamid-i Evvel Camii olarak ta bilinen camii, Sultan I. Abdülhamid’in annesi Rabia Şermi Sultan’ın anısına yapımına başlandı. Cami eski İstavroz sarayı olarak bilinen sarayın Hırka-i Şerif dairesinin yeri olarak biline yere konumlandırıldı ve 1777 yılında inşa süreci başladı. Sonrasında 15 Ağustos 1778 tarihinde caminin bir cuma namazında açılışı ile halk ile buluşan caminin biraz önce de belirttiğimiz gibi Eminönü semtimizde yer alan ve yine Sultan I. Abdülhamid’in inşa ettirdiği külliyenin devamı olarak görülmektedir.

MİMAR VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ

Dönemin tarzını yansıtan barok bir üslup ile yapılan Beylerbeyi Cami’nin bazı kaynaklarda mimarının belirsiz olduğu geçmekle birlikte Laleli Camii gibi önemli eserlere imza atmış Mimar Mehmed Tahir Ağa’nın da bu camiyi inşasını ve mimari faaliyetlerini gerçekleştirdiği çeşitli kaynaklardan edindiğimiz bilgiler arasında. 55 pencereye sahip Selatin camimizin kısımlarında başta Osmanlı Devleti olmak üzere Avrupa’dan da farklı yapı ve şekillerdeki çinileri kedisinde barındırıyor. Bununla birlikte camiye girdiğinizde sizi kubbede karşılayacak Osmanlı’nın yetiştirdiği usta hattatlardan Yesarizade’nin ‘’esma-i hüsnası’’bir kuşak biçiminde kubbeyi çevrelemektedir.

SULTAN II. MAHMUT’UN EMRİ İLE YAPILAN BİRTAKIM DEĞİŞİKLİKLER

Deniz kenarında bir yapı olmanın avantajlı yönleri olmak ile birlikte elbette çeşitli zorlukları da olacaktır. Sultan II. Mahmut dönemine gelindiğinde Beylerbeyi Camii zemini su almaya başlar. Son cemaat yeri olarak su alan kısım Camii temelinde tehlike oluşturacak boyutlarda hal alması endişe vericidir. Bu durum üzerine Padişah, Beylerbeyi Camii son cemaat yerinin değiştirilmesi devamında iki minarenin yıkılacak yerlerine yeni minarelerin yapılması kararlaştırılmış, böylece tarihi yapı zarar görmekten kurtulmuştur.

HAMİD-İ EVVEL CAMİİ GEÇİRDİĞİ YANGINLAR VE RESTORASYONLAR

Caminin her bir satırında ve her bir karışında uzun uzun anlatabileceğimiz sanatsal ve edebi formlar binek taşı, muvakkithane, sıbyan mektebi, minber, vaaz kürsüsü, hünkar mahfili, mihrabın kabsar tacı, çinileri, çeşmeler, kapı üzerlerindeki hat levhaları gibi daha birçok sayabileceğimiz zarif detaylar bulunmaktadır. Cami 1969 yılında esaslı bir onarım görmüştür. 13 Mart 1983 gecesi bitişiğindeki İsmail Paşa Yalısı’nda çıkan yangın, caminin ahşap kubbesinin yanarak çökmesine neden olmuş ve Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek 29 Mayıs 1983 tarihinde tekrar ibadete açılmıştır. Cami en son 2014 yılında restore edilmiştir.

Camide kullanılan çinilerin İstavroz Sarayından getirilmiş oldukları bilinmektedir. Farklı dönemlere ait çinilerin kullanıldığı camide İznik çinilerinin hakimiyeti söz konusudur. Camide bulunan bütün çiniler sır altı tekniği ile fırınlanmıştır. Sadece mihrabın üstünde bulunan lacivert renkli çiniler altınlanarak bir daha fırınlanmıştır.

HÜNKAR MAHFİLİ

Hünkar mahfelinin en ilgi çeken tarafı duvara resmedilmiş manzara resmidir. Sarı ve yeşil tonlarının hakim olduğu bu duvar resmi, Topkapı Sarayı Harem Dairesi Valide Sultan Yemek Odasında bulunan ve II. Mahmud dönemine tarihlenen manzara ile büyük benzerlik göstermektedir.

I.ABDÜLHAMİD KİMDİR?

Yapının banisi Sultan I. Abdülhamiddir. Sultan I. Abdülhamid hakkında bahsedecek olursak; Mehmed Süreyya’nın Sicill-i Osmani kitabına göre, III. Ahmed’in oğludur. 5 Receb 1137Ķde (20 Mart 1725) doğdu. 8 Zilkade 1187Ķde (21 Ocak 1774) tahta çıktı. 11 Receb 1203Ķde (7 Nisan 1789) vefat etti. Ömrü 66 yıl, saltanatı ise 15 yıl 8 ay 3 gün sürmüştür. Naaşı Yeni Caminin yakınındaki türbesine defin olmuştur. İleri görüşlü, yardım sever, iyi bir insandı. Saltanatı boyunca Avusturya ve Rusya ile savaşlar olmuş ve kendisi ordunun düzeni ve ihyası için çalışmıştır. Rusya ile yapılan savaşta başarılı olmuş, zamanında yaşamış olan zorbaları cezalandırmış ve Anapa ve Çerkezlerin devlete bağlanmasını sağlamıştır. Beylerbeyi’nde bir cami, mektep, hamam ve çeşmeleri, Bahçekapı’ da bir sebil, imaret, kütüphane, medrese, Emirgan’da cami ve hamam, Medine’de bir medrese inşa ettirmiştir.

KAYNAKLAR:

https://www.tarihi.ist/beylerbeyi-hamid-i-evvel-cami/

https://islamansiklopedisi.org.tr/beylerbeyi-camii-ve-kulliyesi–istanbul

ÜSKÜDAR BEYLERBEYİ (HAMİD-İ EVVEL) CAMİİ