Hece ve Deneme
Yazı, Editörlük ve Medya kursumda en çok üstünde durduğum edebî tür ‘deneme’dir. Zira gençler bu tarzı seviyor. Yazmaya heves edenler ya şiirle başlıyor işe veya deneme ile. Aziz yazarımız Rasim Özdenören’in Genel Yayın Yönetmeni olduğu Hece dergisinin yeni sayısının “Türk Edebiyatında Deneme Özel Sayısı” oluşu beni heyecanlandırdı. Hece, yıllardan beri Başkent Ankara’mızın edebî yüzünü temsil ediyor. Dergimizin diğer özel sayıları gibi hacimli, tam 943 sayfa. Eskiler böyle kalınca kitaplara ‘muhallet’ derdi. Dergi olunca da herhalde ‘muhallet mecmua’ demek lazım. Kubbealtı Lugatı’nda ‘muhallet’in anlam karşılığı, “Gelip geçici olmayan, sürekli, kalıcı, ebedî” şeklinde verilmiş. Edebiyata değer verenlerin kütüphanelerinde mutlaka bulunması gereken, vazgeçilemez bir sayı olmuş Hece. Candan alkışlıyorum.
Özdenören üstadımız “Edebiyatın pervasız ve yaramaz türü” diyor ‘deneme’ye. Elhak doğrudur. Zira ele avuca sığmayan, her kalem erbabının keyfine tabi olmayan esrarengiz bir tür ki, anlaşılması zor. Şiirin, romanın, hikâyenin iyi kötü bir tarzı, usulü ve biçimi vardır. Ama bunun öyle mi? Serazat, dizginlenmeyen, hatta yazarının bile sözüne kulak asmayan, gizemli, serkeş bir yazı türü. Bakalım Özdenören ne diyor: “Denemeyi edebiyatın pervasız ve yaramaz türü olarak tanımlamak istiyorum. Perva kelimesi TDK Sözlüğünde çekinme, sakınma, korku olarak açıklanıyor. Dolayısıyla pervasız sözcüğü de çekinmesiz, sakınmasız, korkusuz anlamına gelmeli. Ben bu tanımlamaya çevreyi, kuralları umursamayan, önemsemeyen, belki onları aşma çabasında olan açıklamasını da eklemek istiyorum. Ve aynı zamanda deneme yaramaz bir tür… İşe yaramaz anlamında değil, ele avuca gelmez, söz dinlemez, başına buyruk, afacan ve kurallara boyun eğmeyen bağlamında yaramaz…”
Rasim Bey yazısının sonunda “Sonuçta biz de burada deneme üstüne bir deneme yazmaya çalıştık. Bu metin de son tahlilde bir denemedir.” diyor. Şaka bir yana hakikaten birçok yazı deneme sınıfına dâhil edilebilir. Gazetelerdeki köşe yazılarının bir kısmı öyledir. Bilhassa fıkra muharriri dediğimiz eski nesil kalem erbabı ile günümüzün bazı yazarları da deneme yazmaktadır. Her ne kadar dergide esamimiz yazılmasa da fakirin de bazı köşe yazıları denemedir. Bu müktesep hakkımızı geleceğin edebiyat tarihçileri elbette teslim edecektir.J
Dergi sadece hacim olarak muazzam değildir, muhteva olarak da muhteşemdir. Ben doğrusu iftihar ettim. Bu kadar güçlü bir kadroyu bir araya getirip ‘deneme’yi teşrih masasına yatırmak kolay iş değil. Bu zorlu ameliyattan alın akıyla çıkılmıştır. “Edebî Bir Tür Olarak Deneme”, “Dünden Bugüne Deneme”, “Denemenin Sınırları” meseleyi açan bölümler. Yetkin isimlerin vukufiyetle kaleme aldıkları makaleler. Arkası var: Bu girift tür hakkında bir de ‘soruşturma’ yapılmış. Burada da ‘deneme’yi iş edinmiş veya bu sahada emeği olanlar suallere pervasızca cevap vermiş. Eserin beşinci bölümünü, “Türk Edebiyatında Deneme Yazarları” oluşturuyor. Ahmet Rasim, Halit Ziya, Abdülhak Şinasi Hisar, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Refik Halit, Ulunay, İsmail Habib, Peyami Safa, N. Ataç, Tanpınar, Suut Kemal, Nurettin Topçu, Haldun Taner, Sabahattin Eyüpoğlu, Cemil Meriç, Salâh Birsel, Tarık Buğra, Bilge Karasu, Sâmiha Ayverdi, Cahit Zarifoğlu, Cemal Süreya, Nuri Pakdil, Akif İnan’nin deneme yazıları ve kitapları araştırılmış. Günümüzden de Sezai Karakoç, Rasim Özdenören, Mustafa Kutlu, Doğan Hızlan, İsmet Özel, Ebubekir Eroğlu, Selim İleri, Ali Haydar Haksal, Beşir Ayvazoğlu, Enis Batur, Necip Tosun ve genç yazarların eserleri üstünde ayrı ayrı durulmuş.
Şüphesiz zengin bir edebiyatımız var. Üstelik şiir, hikâye, roman yazan bütün edebiyatçılarımız da -neredeyse tamamı- deneme’yi de denemiş. Unutulan veya eklenmesi gereken belki daha pek çok isim de yer alabilirdi burada. Ancak ansiklopedi, antoloji ve dergi özel sayıları, kucaklayıcı olsa da her şeyi, herkesi kuşatamaz. Bu mümkün değil. Lâkin kanaatimce bugüne kadar ‘deneme’ türü hakkında yapılmış en iyi, en kapsamlı, en tarafsız çalışma budur.
Yazmayı seven gençler, edebiyatı yaşama biçimi olarak seçenler, mümtaz eserleri kitaplıklarından eksik etmeyenler! Emek verilmiş, alın teri dökülmüş, değer ve bilgi yüklü Hece Dergisi Türk Edebiyatında Deneme Özel Sayısı’nı bir an önce edinip okumaya başlayın. İnanıyorum ki, bunca övülüp sevilmiş bu nadide tür hakkında yapılan güzellemeleri okuduktan sonra siz de ona âşık olacak, edebiyatın bu hür, renkli ve keyifli tarzını ‘deneme’ye başlayacaksınız.
