Güzelliğin psikolojisi
İnsan ve doğa en büyük gizemlerdir. Sanat
yoluyla insanın ve doğanın kendisinde sakladığı, bizi hayretler içinde bırakan
büyüleyici ve gizemli güzelliğini tecrübe etmeye çalışırız. Doğa ve hayat,
sürekli olarak bize güzelliğe dair mesajlar yollar. Çoğu zaman yaşadığımız
güzelliği tam olarak anlatamayız. Güzelliğe dair yaşadıklarımızı “gördüğüm
güzelliği sadece ben bilirim” diyerek o güzellik tecrübesini kendimize özel
kıldığımız gibi, o güzelliği anlatmakta dilin yetersizliğine de vurgu yapmak
isteriz. Güzellik, olağanüstü bir tecrübedir. Sanat, anlatılamayan çok özel
güzellik tecrübesinin bizde kalmaması
için onu dışarıya çıkarma ve diğerlerine ulaştırma faaliyetidir. Sanat, güzelliğin mesajını bize
ulaştıran bir araçtır. Sanat sayesinde güzellik, kişiye özel bir tecrübe olmaktan çıkıp herkese ulaşabilen bir
mesaja dönüşmektedir.
Resim, heykel, müzik, şiir, dans,
tiyatro, edebiyat başta olmak üzere sanat dallarına baktığımız zaman güzelliğin
mesajının derinlik ve genişlik açısından sınırsız olduğunu kolaylıkla
anlayabiliriz. Cenneti, cehennemi ve
Araf’ı en güzel Dante’nin İlahi Komedyası’ndaki tasvirlerde buluruz. İlahi
Komedya’yı okuyan herkes, buradaki cennet, cehennem ve Araf kurgularının
etkisinde kalmakta, bunlara bakışı, duyguları ve düşünceleri değişmektedir. Sanatın
güzelliğe dair ilettiği mesaj, insan psikolojisini içerik ve biçim açısından yeniden
oluşturmaktadır.
Hayat ve kainatın sınırsız sayıda yolları ve yönleri vardır. Hayatın ve kainatın önümüze çıkardığı yönler
ve yollar karşısında çoğu zaman şaşırmakta, hangi yönü takip edeceğimizi, hangi
yola devam edeceğimizi çoğu zaman bilmemekteyiz. Yolların ve
yönlerin çeşitliliği karşısında kendimizi birden bire ben kayboldum duygusu ve düşüncesi içerisinde buluruz.
Hayatın ve kainatın içinde kaybolmuşluk hissi içinde olduğumuz anlarda farklı
sanat disiplinleri yardımımıza koşmakta, her biri bize kendilerince gidilebilecek muhtemel bir yol ve yön göstererek
güzelliği yeniden tecrübe etmemize imkan
sağlamaktadırlar. Sanat, yoldan ve
yönden geri dönmeyi değil, yola devam etmeyi ve uygun bir yönde gitmenin
imkanlarını sunmaktadır. Sanat disiplinleri bize farklı yönler ve yollar
göstermelerine rağmen, sanat kaybolmuşluk duygumuzun ortadan kalktığı anlamına gelmemektedir. Her sanat ve güzellik
tecrübesi, buldum yerine kayboldum duygusunu bir maceraya dönüştürmektedir.
Sanat tecrübesinin Eureka (buldum) anı yoktur. Sanat tecrübesi, sürekli olarak
“kayboldum” duygusu içinde güzelliğin yolunu ve yönünü yaşama çabasıdır.
Her sanat eseri, varlığımızı değişik
açılarda ve düzeylerde sarmaktadır. Sanat eserindeki semboller, metaforlar ve mesajlar,
duygumuzu, düşüncemizi ve davranışlarımızı harekete geçirmektedir. Picasso’nun
Guernica’sı, hala bilişsel ve duygusal dünyamızı alt üst etmeye devam
etmektedir. Her sanat eseri, kendi içinde sayısız mesajı, yolu ve yönü barındırmaktadır. Sanatçı
eserini yaparken, insan zihninin, duygularının ve düşüncelerinin nasıl
işlediğini dikkate almaktadır. Sanat
eserinde yol zihne, bilişe, duyguya ve kalbe doğru gitmektedir. Sanat eserinin
tecrübe süreçlerini, insanın zihinsel, duygusal ve davranşsal süreçlerinden
ayırt edemeyiz. Sanat eserinin kendisi psikolojidir.
Sanat, hoş hissetme, zevk duymaya dair
bir tecrübeden ibaret değildir. Sanat eseri bazen duygu ve düşünce dünyamızda
büyük volkanik patlamalara neden olabilmektedir. Öfke, isyan, direniş, umut,
sabır, aşk, nefret gibi birçok duygunun içimizde kopmasına sanat eseri neden
olmaktadır. İnsana ve doğaya karşı işlenen suçları, soykırımları ve katliamları
anlatan bir sanat eseri, yapılan fiilin
korkunçluğunu, karanlığını, kirliliğini ve vahşiliğini
ortaya koymaktadır.
Sanat eseri, gerçeklikten kopuk bir ürün değildir. Sanat tecrübesi, fantaziler dünyasında yaşayarak güzeli tecrübe etmek de değildir. Sanat eseri, hayatta ve doğada bizim için gerçek olan bir şeyi, kişiyi, olayı veya olguyu sembolik ve metaforik olarak anlatmaktadır. Gerçeklik anlayışımıza göre sanat eserine bir gerçeklik değeri atfederiz. Sanat, gerçekliktir. Sanat, duygu ve düşünce dünyamıza hayatı ve doğayı farklı olarak görmenin alternatif psikolojisini sunmaktadır. Alternatif bakış açıları sunan farklı sanat eserleri, aslında alternatif psikolojilerdir. Sanat eseri, bize hayatta ve doğada kaybettiğimiz imkanları değil, önümüzde fırsatlarla dolu sayısız alternatif maceranın durduğu mesajını bütün kişiliğimize vermektedir.
