Feylesof ve Şair
Ders kitaplarında severek okuduğum şiirlerden biri de Rıza Tevfik Bölükbaşı'nın "Uçun Kuşlar"ıydı. Şöyle başlardı: "Uçun kuşlar uçun doğduğum yere; / Şimdi dağlarında mor sümbül vardır. / Ormanlar koynunda bir serin dere, / Dikenler içinde sarı gül vardıru2026" Rıza Tevfik, aşık tarzı şiirleriyle bir devre damgasını vuran sanatkar. 2. Meşrutiyet'ten sonra yayımladığı divan, koşma ve nefeslerle hece veznine güç katmış, folklor, tekke ve halk edebiyatı alanındaki makaleleriyle tanınmıştır.
Bölükbaşı 1869 yılında Edirne'ye bağlı Cezrimustafapaşa'da doğdu. Tahlisini tamamladı, Tıbbiye'yi bitirdi ve doktor oldu. Maarif Nazırlığı ve Şu00fbrau00adyı Devlet Reisliği yaptı. Sevr Antlaşması'nı imzalayan heyet in içinde yer aldı. Bu yüzden 1922'de "Yüzellilikler" listesine alındı ve yurt dışına sürüldü. Sürgün hayatını Ürdün'u00adde geçirdi. 1943'deki af kanunundan sonra yurda döndü. 1949 yılında İstanbul'da vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığı'na gömülu00addü. Rıza Tevfik "Feylesof"luk unvanını, Batı felsefesinin Türkiye'de tanınmasında çalışmaları olduğu ve Darülfünun'da felsefe dersleri verdiği için aldı. Şair olarak hiçbir edebu00ee topluluğa dahil olmadı. Halk şiiri tarzında yazdığı manzumeleriyle tanındı. Koşmalau00adrı, nefesleri ve du00eevanları, saz ve tekke şiirinin kaynağından beslendi. Bu şiirler sayesinde hece vezni canlanmış, yaygınlaşmış, halk şiirimizin aydınlar arasında da sevilmesini sağlamıştır. Kitapları arasında Hurufilik Metinleri, Abdülhak Hamid ve Mülahazat-ı Felsefiyyesi, Estetik, Felsefe Dersleri, Ömer Hayyam'ın Felsefesi, Tevfik Fikret de bulunuyor.
"Feylesof" lakabını isminin önünde kullanan ve bu sahada emek ve eser veren Rıza Tevfik duygu yüklü şiirlerin şairidir. "Sultan Abdülhamid Han'ın Ruhaniyetinden İstimdat" şiiri bir pişmanlık metnidir. Dürüst bir aydının özür dileyişidir. "Nerdesin şevketli Sultan Hamid Han? / Feryadım varır mı barigahına?" diye başlayan şiirde gençlik yıllarında eleştirdiği padişahtan yürekten özür diler: "Tarihler ismini andığı zaman, / Sana hak verecek, ey koca Sultan; / Bizdik utanmadan iftira atan, / Asrın en siyasu00ee Padişahına."
Rıza Tevfik'in şiir kitabı Serab-ı Ömrüm adını taşıyor. Kitabın ilk baskısı 1934'te Lefkoşe'de, ikinci baskısı 1949'da İstanbul'da yapılmıştır. Bu güzel eseri, yıllar önce Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde gördüğümde içindeki şiirleri bir solukta okumuştum. Bu kıymetli eseri Çağrı Yayınları yeniden neşretti. Prof. Dr. Abdullah Uçman'ın yayıma hazırladığı eser, orijinal hali ile yani Osmanlı Türkçesi ile basıldı. Bugün Rıza Tevfik eğer unutulmadıysa, hatırlanıyorsa bunu tamamen Abdullah Uçman hocamıza borçluyuz. Zira bu şairimiz hakkında bir çok önemli araştırma ve çalışma yaptı. Şiir, yazı, mektup ve hatıralarını kitaplaştırdı. 'Nev-i şahsına münhasır' edebiyatçımızın yeni nesiller tarafından tanınması için büyük bir gayretin içinde oldu. Hocanın ilk eseri Rıza Tevfik'in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri adını taşıyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları arasında 1982'de çıktı. İkinci eseri Rıza Tevfik (1986) adını taşıyor. Bu kitapta da şairimizin hayatı, edebu00ee şahsiyeti ve şiirleri yer alıyor. Rıza Tevfik'in Şiirleri ve Edebu00ee Makaleleri Üzerinde Bir Araştırma bir başka kıymetli kitap. 470 sayfalık bu hacimli eser, 2004'te Kitabevi tarafından basıldı. Şairin hayatı birinci bölümü oluştururken "Dil, Edebiyat ve Estetikle İlgili Görüşleri" ikinci kısmı teşkil ediyor. Üçüncü bölüm, Rıza Tevfik'in şiir dünyasına dair. Felsefe, tabiat, aşk, tarih, vatan, millet, dinu00ee ve tasavvufu00ee şiirleri inceleniyor.
Rıza Tevfik'ten Eşi Nazlı Hanım'a Mektuplar'ı da Abdullah Uçman hazırladı. Rıza Tevfik'in, ikinci eşi Nazlı Hanım'a çeşitli tarihlerde, değişik yerlerden gönderilen 63 mektubundan meydana gelen bu kitapta, bir Osmanlı münevverinin renkli hayat hikayesini görmek mümkündür. Uçman'ın Rıza Tevfik'le ilgili önemli bir eseri de Dergah Yayınları arasında okuyucuya ulaştı. Rıza Tevfik'in Sanat ve Düşünce Dünyası adını taşıyan kitap, hocamızın Bölükbaşı hakkında kaleme aldığı makalelerden oluşuyor. Onun felsefe hakkındaki düşünceleri, felsefe sözlüğüne yazdıkları da bu makalelerde konu ediniliyor.
Aziz Feylesofum u2013 Refik Halid'den Rıza Tevfik'e Mektuplarkitabı bugünlerde yayımlandı. Dergah Yayınları'ndan çıkan kitabı yine Abdullah Uçman hazırlamış. Kitapta Refik Halid tarafından yazılmış aslına uygun 67 mektup var. Biraz da Ben Konuşayım, Rıza Tevfik'in hatıralarından yola çıkılarak hazırlanan bir kitap. Rıza Tevfik hakkında en eski kitaplardan biri de Feridun Kandemir'in Kendi Ağzından Rıza Tevfik'tir.Kitabın yeni baskısı Yağmur Yayınları gerçekleştirdi. İbrahim Öztürkçü'nün yayıma hazırladığı kitap, 2013 yılında neşredildi. Rıza Tevfik hakkında Refi Cevat Ulunay'ın 1943 yılında yayımladığı Rıza Tevfik ile Hilmi Yücebaş'ın Bütün Cepheleriyle Rıza Tevfik isimli eserleri de önemlidir. Rıza Tevfik Bölükbaşı, kendine özgü dünyası olan, farklı tabiat ve mizacın sahibi, coşkulu ve ilginç fikirleri bulunan bir ediptir. Onu tanımak, okumak ve anlamaya çalışmak bize yeni ufuklar açacaktır.
