Domatesin Dış Ticareti ve Rekabet Gücü Ne durumda?
Ticaret
Bakanlığı tarafından hazırlanan "İhracı Kayda Bağlı Mallara İlişkin
Tebliğ'de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ" girdi(bk. 7 Eylül tarihli
Gazeteler). Domates ihracı Kayda Bağlı Mallar Listesi'ne eklendi. Domates
ihracatı için Ticaret Bakanlığı'ndan izin alınması gerekecek. Tebliğle
"ihracı kayda bağlı mallar" listesine "domatesler (sirke veya
asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veya konserve edilmiş)" ve
"salça" da eklenmiş oldu.
Bu
uygulama iç tüketici için olumlu olsa da “domates ihracatını ve rekabet gücünü
nasıl etkileyecektir?”
Gelin
bu soruyu bu yazı çerçevesinde inceleyelim!
Üretim
Ülkemizde
sebze üretimi düzenli olarak artmaktadır. Nitekim 2021 verilerine göre 31,75milyon
tondan fazla sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin 13,1 milyon tonunu
(%41,2’ini) domates oluşturmaktadır.
Dünyada
domates üretimi ise 186,8 milyon tondur (FAO 2020). Türkiye dünya domates
üretiminde 4. sırada ve %7,1’lik bir paya sahiptir. Bu durum Türkiye’nin
domates üretiminde dünyada söz sahibi olduğunun ve dış ticaretinde
geliştirilebilecek potansiyeli olduğunu göstermektedir.
Ülkemizde taze
domates üretimi açıkta ve seralarda, işleme sanayine hammadde olarak ise açıkta
(tarlada) yapılmaktadır. Üretim miktarımız uzun yıllardan beri her yıl
artmaktadır. Bu durumu domates üretiminin 2001’de 8,5 milyon ton kadar iken 2020’de
%55 civarında artarak 13,2 milyon tona yükselmiş olması teyit etmektedir.
DIŞ TİCARETİ
Ülkemizde üretilen sebze miktarı iç pazar talebinden
fazla olduğundan üretilen sebzenin dış pazarlarda değerlendirilmesi önem arz
etmektedir. Türkiye’nin 2019 ve 2020’de toplam
sebze ihracatı sırasıyla 531 bin ve 513 bin ton olarak gerçekleştirilmiştir
(FAO). Bu verilere göre Türkiye’de üretilen domatesin %4 kadarı ihracatta
değerlendirilmektedir. Dünyada 2019 ve 2020’de domates ihracatı 7.9 ve 7.8 milyon
tondur. Bu verilere göre
Türkiye’den domates ihracatını artırıcı önlemlere yer verilmelidir.
Üretimin
miktarı ve yeterlilik oranı yüksek olan domatesin dış ticarette
değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Diğer yandan domatesin dış ticarette
yeri incelenirken rekabet gücünün ne olduğunun bilinmesi başarı şansını
artıracaktır.
REKABET
GÜCÜ
Ülkemizde sebze üretiminde önemli bir sorun
üretilen sebzenin tamamının iç pazarlarda değerlendiril(e)memesidir. Bu nedenle
sebzelerin üretimi yanında pazarlanması özellikle dış ticaret(ihracat)
imkânları önemlidir. Sebzelerin Türkiye’nin sebze ihracatındaki karşılaştırmalı
üstünlüklerini (uluslararası rekabet gücünü) ortaya koyan araştırma sayısı
oldukça sınırlıdır. Bu nedenlerle bilimsel makale olarak ülkemizde açıkta ve
örtüaltında sebze üretiminde önemli paya sahip domatesin üretimi ve rekabet
gücü değerlendirilmiştir.
Türkiye’nin
domates ihracatında rekabet gücü 2013-2020 dönemi için FAO veri tabanından
yararlanarak hesaplanmıştır. Rekabet indeks değeri 1’den büyükse o ülkenin
ilgili sektörde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu söylenir.
Türkiye’nin
FAO (https://www.fao.org/faostat) veri tabanından yararlanarak 2013-2020
Döneminde Domateste Rekabet Gücü İndeks Değerlerini (Karşılaştırmalı üstünlük
indeksi (RCA). Hesaplandım. Bu değer 2013’de 5.24 iken 2020’de 3.40 olarak
tespit edilmiştir. Hiç şüphesiz ihracata kısıtlaması rekabet gücündeki
gerilemeye daha da olumsuz etki yapacaktır.
Bu
sonuçlara göre yıllara göre küçük değişmeler olmakla birlikte Türkiye’nin
domates ihracatında rekabet gücünün var olduğu ancak on yıl öncesine göre rekabet
gücünün giderek azaldığı ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla Türkiye’nin domates
ihracatındaki rekabet gücü son yıllarda zayıflamaktadır. Bu son analizler
dikkate alındığında domates ihracatının genel politikalar çerçevesinde yeniden
değerlendirilmesi gerekir.
Son
söz:
Lastiğine iç havası dış hava ile dengelediğinde araç ilerler.
