Doğu Türkistan'dan izlenimler
Yıllardır ata yurdu Doğu Türkistan'ı merak eder, çok görmek isterdim. Çok şükür bu yılın eylül ayında gitmek ve on gün kalmak nasip oldu. Bazı gözlemlerimden bahsetmek istiyorum.
Çin'in Sincan özerk bölgesine biz Doğu Türkistan desek de Çinliler kesinlikle bu adlandırmadan hoşnut değiller. Böyle demek yasak. Elli yıl önceye kadar Sincan bölgesinde Uygurlar çoğunlukta iken maalesef sızma politikasıyla azınlığa düşürülmüşler. Bize söylenen ancak yüzde kırkının Uygur olduğu tarzındaydı. Özellikle Hotan şehrinde halen Uygurlar hakim unsur. Ancak bu şehre yerleşen Çinlilere sermaye ve birden fazla çocuk izni verilerek nüfus tersine çevrilmeye çalışılıyor. Bu gidişle Hotan'da da Uygurlar azınlığa düşerse şaşmamak lazım.
Sincan bölgesinin neredeyse üçte ikisi çöl ve kurak topraklardan oluşuyor. Bu yüzden Urumçi, Hotan, Kaşgar, Yarkent ve Turfan şehirlerini dolaşırken saatlerce otobüs yolculuğu yaptık, bazen uçakla yol aldık.
Uygurların genel olarak yoksul olduğu hep dikkati çekiyor. Devlet görevlileri genelde Çinli. Uygurlara iyi davranılmadığı söyleniyor. Bazı Uygurlar devlet memuru olduklarında herhalde Çinlilerin gözüne girmek için halka daha sert davranıyorlarmış.
Çinliler yüksek lüks apartmanlarda oturup, lüks otomobillere sahipken Uygurlar gecekondularda ikamet ediyorlar. Kullandıkları araçlar ise ya motorsiklet veya at arabası.
Çinliler ticaret ve sanayi ile iştigal ederlerken Uygurlar pazarlarda yumurta veya ekmek satıyor, tezgah açıyorlar veya ziraatle meşguller.
Cuma namazının ihtişamla kılındığına şahit olduk. Adeta tüm yollar Mescidi Haramdaki gibi camiye gidenlerle doldu. Bazen sabah namazına gittik, yine üç dört saf cemaatin olduğunu gördük. Yani korkunç baskılara rağmen Uygurlar dinimize sarılmışlardı. Ancak ezan açıktan okunamıyordu.
Zaten büyük bir baskı olduğu, dev Mao heykellerinin meydan okurcasına şehir merkezlerinde boy gösterdiği görülüyordu. Üç sene önceki bin beş yüz Uygurun ölümü ile sonuçlanan sindirme harekatı unutulmamıştı. Çin u2013 Uygur çatışmasına veya ilişkisine ait sorularımız hep cevapsız kaldı. Uygurlar konuşmaya bile korkuyorlardı.
Çin'de nüfus artmasın diye tek çocuktan fazlası yasaktı. Pekin'de gördüğüm bir manzara bana oldukça ilginç geldi: 4-5 yaşlarında bir erkek çocuğunun başında anne ve babası ile, büyük anne ve babası olduğu anlaşılan iki yaşlı eğilmişler dördü birden onunla ilgileniyorlardı. Çocuk hayatından memnundu. Belli ki bu ailenin tek çocuğu vardı ve çocuk üzerine aşırı düşülüyordu.
Doğu Türkistan'da ise Uygurların tek çocuk mecburiyetine pek uymadığı, ancak birin üstündeki çocuğun nüfusa kaydedilmediği söylendi.
Doğu Türkistan bölgesinde gezdiğimiz değişik mimarili camiler, Kaşgarlı Mahmut'un ve Saltuk Buğra Han'ın türbeleri başta olmak üzere tarihi eserler gerçekten görmeye değerdi.
Turfan tam bir meyve cennetiydi. Üzümlerin, incirin, elmanın tadını unutamadık. Tamamen organik ve doğaldı, bu yüzden oldukça lezzetliydi.
Uygurların ete düşkün olduğu, genelde şaşlık dedikleri şiş kebaba ağırlık verdikleri görülüyordu. Yanında ise havuçlu, etli Uygur pilavı tercih ediliyordu. Yemeklerde verilen yoğurt lezzetli ve doğaldı.
Çinlilerin yemekleri ise kesinlikle bizim damak tadımıza uymayan, yılan ve kurbağa gibi yemekten iğrendiğimiz şeylerdi. Hele tavuk bacağını, kurutulmuş yılanı marketlerde poşet olarak satılıyor görünce bir hoş olduk. Tabiu00ee ki her yerde arandığında "helal yemek" yazan Uygur lokantaları bulmak mümkündü. Belki çok temiz değillerdi, çok lüks ve yiyecek çeşidi çok fazla değildi ama gönül rahatlığıyla yemek yediğimiz mekanlardı.
Son olarak Çin'in başkenti Pekin'den de bahsetmek istiyorum. Gerçekten dev gökdelenleriyle, geniş caddeleriyle, kullanılışlı kavşaklarıyla, caddelerde boy gösteren pahalı ve son model arabalarıyla kalkınmış bir şehir görmek beni şaşırttı. Saatlerce dolaştık, bir tane bile gecekondu, döküntü ev göremedik. Pekin, gittiğim ve gezdiğim New York, Washington, Paris, Madrid, Berlin gibi şehirlerden bile daha ileri bir gelişmişlik düzeyini yansıtıyordu. Bu şehirdeki Tianman Meydanı ve Yasak Şehir gerçekten görülmeye değerdi.
