​Dine radikal müdahale: Yapay zeka

Günümüzü ve geleceği belirleyen gelişmenin yapay zeka olacağı gerçeği ile karşı karşıya bulunmaktayız. Yapay zeka, sağlık, bilim, tıp, üretim, eğitim, finans, çalışma, güvenlik, hukuk, medya ve diğer bütün alanlarda insanımsı tarzda dizayn edilmiş makinelerin çok ileri seviyede işlevsel şekilde işleri yapmasıdır. Yapay zeka, her şeyi çok hızlı, tam, eksiksiz ve kusursuz bir şekilde yapmaktadır. Yapay zeka sayesinde kaynak ve zaman israfının büyük ölçüde önleneceği tahmin edilmektedir. Yapay zeka, her alanı etkilediği gibi, din alanını da etkileyecektir. Din alanına yapay zekanın eli değmeye başlamış ve yapay zeka merkezli bir dini hayatın oluşacağını öngörmek artık kehanet olmaktan çıkmıştır.

Hristiyanlık, İslam ve Yahudilik gibi teistik dinler, her şeyi gören ve bilen Tanrı inancını kendi doktrinlerinin temeli haline getirmişlerdir. Her şeyi bilen ve gören Tanrı’nın insanları sürekli olarak takip ettiği kabul edilmektedir. İnsanı ve dünyayı sürekli olarak takip eden ve gözleyen Tanrı inancı sayesinde dinler, insanların daha iyi davranacaklarını, hareketlerinde daha sorumlu ve kontrollü davranacaklarını ummaktadırlar. Günümüzde insanlar, her konuyu Google’a sormaktadırlar. Yapay zeka ve Google, giderek insanların başvurduğu en güçlü kaynaklar ve imkanlar haline gelmektedir. Her şeyi bilen ve yapan yapay zeka araçları, aslında makinaların ilahi alana girmesi anlamına gelmektedir. Yapay zeka teknolojisinin, Tarı inancı gibi insanları davranışlarda daha olumlu ve ölçülü olmaya yöneltip yöneltmeyeceği sorusu, açık bir meydan okuma olarak belirsizliğini korumaktadır. Yapay zeka, Tanrı dahil din alanının bütün kavramlarında ve kaynaklarında radikal bir anlayış ve uygulama değişiklğine neden olacak bir meydan okuma niteliği taşımaktadır.

Her dinin arkasında uzun tarihler, kaynaklar, kişiler, mezhepler, teolojiler, kurumlar ve din adamları vardır. Din hakkında konuşmak, genellikle, dini metinlerden konuşmak ve onları konuşturmak şeklinde anlaşılmaktaydı. Dini metinlerden referans vermek veya yüzyıllar önce değişik alanlarda yazılmış dini kaynaklar ışığında bugün yaşanan dini olayları yorumlamak, aslında dini hayatta olup bitenleri ıskalamak riskini beraberinde getirmektedir. Kitapta olan ile hayatta olan sürekli olarak birbirinden farklıdır. Yapay zeka ve bilgisayar teknolojisi sayesinde dini hayatta bütün olup bitenleri görme imkanına kavuşmaktayız. Camilerde, kiliselerde, tarikatlarda, dergahlarda, cemaatlerde, medreselerde, teoloji seminerlerinde kısacası dine dair her yerde kimin ne yaptığını kaydetme ve izleme imkanlarına sahibiz. İnsanların dini hayatta ne yaptıklarının kaydedilmesi ve seyredilmesi, dine dair metin merkezli anlayışın sonu anlamına gelmektedir. Yapay zeka ve bilgisayarın sağladığı imkanlar sayesinde din konusunda dini metinlerin ne söylediğinden ziyade dini alanda insanların ne yaptığının referans alınacağı ve değerlendirileceği bir dönemi yaşamaktayız. Yapay zeka, insanların inandıkları ile inandıklarını nasıl yaşadıklarını birlikte görme imkanlarını bize sunmaktadır.

Dünyada Hristiyanlık, Hinduism, İslam, Budizm, Yahudilik, Sihlik, Şintoizm gibi büyük dünya dinleri olduğu gibi sayısız dini grup, cemaat ve kült vardır. Bütün dini hareketler, kendilerine ait dini metinlere, doğmalara, dini gerçeklik iddialarına, hikayelere ve ritüellere sahiptirler. Dinler, şimdiye kadar değişik tarihsel ve kültürel şartlarda insanların farklı tecrübeleri sonucu ortaya çıkmaktaydılar. Ancak yapay zeka teknolojisi, dinin oluşumuyla ilgili durumu değiştirmiştir. Yapay zekanın kutsal sayılan yeni dini metinler yazması, yapay zekanın sahip olduğu dini verilerin ve bilgilerin yeniden sınıflanması ve değerlendirilmesi sayesinde yeni dini iddiaların ortaya konulması mümkün gözükmektedir. Kutsal metinler, artık ilham veya vahiy ürünü olarak değil, yapay zeka ürünü olarak ortaya konabilir. Yapay zeka, artık din icat eden dinin kaynağı olma potansiyeline sahiptir. Yapay zeka sayesinde yeni dini metinlerin üretilmesi, yeni dini hareketlerin ve kültlerin ortaya çıkması anlamına gelmektedir. Kurumsal dinleri rahatsız edecek en büyük gelişmelerden birisi, yapay zeka sayesinde yeni dini metinlerin yazılması ve dini hareketlerin ortaya çıkmasıdır.

Yapay zekayla donatılmış robotlar, din adamlarının yerine geçerek vaazlarda bulunmakta ve insanlara dini konularda bilgiler vermektedirler. Yeni bir Kitab-ı Mukaddes’in yapay zeka tarafından yazılması demek, yeni bir teolojinin ve dinin ortaya çıkması demektir. Yapay zeka, kiliseden kutsal kitaba, papazdan cemaate, doğmadan ibadete kadar dinin bütün alanlarını değiştirecek bir teknolojik gelişmedir. Yapay zekanın olduğu bir dünyada din, eskisi gibi kalmyacaktır. Yapay zekanın dini alanı kökten değiştireceğini söylemek mümkün olmasına rağmen, bu değişimin boyutlarını ve sınırlarını tahmin etmek kolay gözükmemektedir. Yapay zeka yoluyla dini alana yapılacak müdahaleler, insanlığın dini tecrübesindeki en büyük devrim ve dönüşüm olarak nitelenmeyi hak etmektedir.