Covid-19 Meyve-Sebze Fiyatlarını Etkiledi mi?

Zaman zaman başta taze meyve-sebzeler olmak üzere tarımsal ürün (gıda) fiyatlarının yüksek olması tartışılmaktadır. 2019’da soğan ve patates; 2020’de sarımsak fiyatlarının yüksek olması kamuoyunu meşgul etmişti.

Pandemi, meyve-sebze fiyatlarını nasıl etkiledi sorusunun veriler ile cevaplama imkânı var. Yani pandeminin tüm yıl etkili olduğu 2020 yılındaki tarımsal ürün fiyatlarının ne yönde geliştiğini verilerle ortaya koymak mümkün. Bunun için TÜİK’in 2019 (pandemi yoktu) ve 2020 (pandemi vardı) yılı verilerine karşılaştırmalı bakmak yeterlidir. Buna bakmadan aşağıda Mart 2020’de bu köşede yazdığım bir öngörümü paylaşmak istiyorum:

“Meyve ve sebze fiyatları üzerine korona virüsünün çok etkili olması beklenilmemelidir. Meyve ve sebzede turfanda veya sera ürünleri nedeniyle mevsimsel fiyat dalgalanmaları ortaya çıkabilir (bk. 17 Mart 2020 https://www.milatgazetesi.com/yazarlar/korona-viru...

Bu öngörümün doğru çıkıp çıkmadığına yazının devamını okuyarak siz kara verin

Fiyatlar

Ülkemizde kültürü yapılan 150 kadar bitki türünden elde edilen üretim, Türkiye’nin bitkisel üretimini oluşturmaktadır. Türkiye’de tarla bitkileri grubunda 55-60; meyve-sebze grubunda ise 75-80 kadar türün üretimi söz konusudur. Bu ürünlerin fiyat değişimlerini tek tek bir köşe yazısında incelemek oldukça uzun olur. Üretim-tüketim (Arz-talep) arasında denge sonucu fiyat oluşumunun dikkate alınarak bu ürünlerde farklı oranlarda değişim olabilir. Burada örnek olarak soğan fiyatlarını incelenecektir.

Fiyat tartışmalarında bilimsel doğruyu ortaya koymak için nominal ve reel fiyatlar dikkate alınmalıdır. Taze ve kuru soğan için 2008-2020 döneminde soğan fiyatlarındaki nominal fiyattaki değişim aşağıda grafikte sunulmuştur. Bu dönemde taze soğan fiyatları %434,0 ve kuru soğan fiyatları ise %333,3 oranında artmıştır.

İncelenen dönemde nominal fiyatlar yıllara göre değişse de artma; reel fiyatlar ise azalma eğilimindedir. Pandemi döneminde soğan fiyatlarının nasıl değiştiğini anlamak için 2019 ve 2020 fiyatlarına baktığımızda ise nominal ve reel fiyatlarda azalmanın olduğu belirlenmiştir.

Şekil-2008-2020 döneminde kuru soğan fiyatlarının değişimi.

Başta meyve-sebze olmak üzere tarımsal ürünlerin nominal fiyatları enflasyon, mevsimsellik, maliyetler ve spekülatiftir faktörlere bağlı olarak artmaktadır. Meyve ve sebze fiyatları üzerine pandemi çok etkili olmamıştır (öngörümüz doğru çıkmıştır). Meyve ve sebzede turfanda veya sera ürünleri nedeniyle mevsimsel fiyat dalgalanmaları hemen her yıl ortaya çıkmaktadır. Bahar ve yaz mevsimi ile pazarlarda meyve ve sebzeler bollaşmakta ve fiyatlar düşmektedir. Diğer yanda üretim maliyetleri nominal fiyat artışlarında önemli bir faktördür.

Girdi maliyetleri

Tarımal üretimde yem, gübre, enerji vd. girdi maliyetleri perakende fiyatların artmasına neden olmaktadır. Pandemi döneminde gübre ve mazot gibi girdi maliyetlerinde bir artış olmamıştır (bk. Çizelge). Gübre tüketimi 2019 yılında 6.1 milyon ton iken %17 artarak 7.1 milyon tona yükselmiştir. Bu veriler pandemi döneminde girdi maliyetlerinin (gübre ve mazot gibi) üreticilerin etkilenmeyecek şekilde düzenlendiğini göstermektedir. Buna göre perakende fiyat artışlarında spekülatif etki ihtimalini güçlendirmektedir.

Çizelge-Gübre ve mazot fiyatlarındaki değişim.

Kaynak: BÜGEM 2021.

Bu veriler büyük tüketici kitlenin korunmasına yönelik bir politika izlendiği izlenimini vermektedir. Üreticiler de belli ölçüde korunsa da girdi maliyetlerinde yeni teşvik/destek politikalarına ihtiyaç vardır.

Son söz: Veriler ayna gibi karşısındaki olanı yansıtır.