Biraz Mem Biraz da Mecnun'un Ahvalinden Bahsedelim

Mem u Zin Hikayesi malum Cizre'de Dicle nehri kenarında geçen bir aşk hikayesi. Bu hikayeyi gerek Mem-u00e9 Alan Destanında gerek Ahmed-i Xanu00ee'nin ölümsüz mesnevisi ve gerekse de ondan ilham alan Ahmet Faik Han'ın Türkçe Mem u Zin'inde geçen Mem karakteri aşağı yukarı hep aynıdır.

Mem-i Alan hikayesinde Mağrib (Ya da bazı yaygın rivayetlerde olduğu gibi Yemen) kıralının oğlu olan Mem ile Botan beyinin kız kardeşi (Ya da bazı rivayetlerde olduğu gibi kızı olan Zu00een'in ) trajedisi sözlü olarak anlatılıyordu. Bu destana Mem ve Zin perilerin aracılığı ile birbirlerini görüp sevmişlerdir. Oysa Ahmed-u00e9 Xanu00ee, kendi zamanına göre, Mem ile Zin'in birbirini görmesi için bir Nevruz gününü seçmiştir. Bu Nevruz günü aslında bütün Kuzey Yarım Küre'deki toplumların ortak bayramıdır. Şairler de bunu bildikleri için motifleri dikkatlice kullanmışlardır.

Mesela büyük şair Fuzu00fblu00ee de şöhret-yab eseri Leyla vü Mecnu00fbnda aşıkları bir Nevruz gününde buluşturmuştur. Aşağıdaki beyitler de bu olay zikredilir.

Mecnu00fbn'un Leyla ile Kırda Karşılaşması

Bir gün ki bahar-ı alem-efru00fbz

Vermişdi cihana feyz-i nevru00fbz

(Fuzu00fblu00ee-Leyla vü Mecnu00fbn 798. Beyit/ Hz. M.Nur Doğan )

Leyla vü Mecnun Yazma eserinin bu bölümünde bir minyatür var. Minyatür tasvir edildiğinde şunları görüyoruz. Nevruz'un yaşandığı bir bahar günü Leyla ile Mecnu00fbn'un kırda karşılaşmasını konu edinen resimde, doğa, bir tepe, tepenin ortasında bir söğüt, söğütün dibinden çıkıp kıvrılarak akan dere, üzeri çiçek ve bitkilerle kaplı zeminle tasvir edilmiştir. Bitki öbekleri ile bezeli mavi tepenin arkasında biri şaşkınlıkla parmağını ısıran iki erkek bulunur. Dere, Mecnu00fbn'un gövdesine sarıldığı bahar açmış bir ağacın önünden geçerek son bulur. Resmin sağında bağdaş kurmuş oturan, kırmızı elbiseli, beyaz başörtülü Leyla, Mecnu00fbn'a bakar. Leyla'nın arkasındaki nedimesi sağ elinde bir "gül-abdan" tutar. Ön düzlemdeki iki kadın da Mecnu00fbn'a doğru bakmaktadır. Bu figürlerden soldaki Leyla'nın önündeki tabakta bulunan kırmızı meyvalardan (nar?) birini tutar.

Gerek Ahmed-u00e9 Xani ve gerekse de Ahmet Faik, Fuzu00fblu00ee'yi severek okumuşlardır. Oradaki Nevru00fbz eğlencesinde aşıkları buluşturma motifini yapı sökücülük marifetiyle eserlerine yerleştirmişlerdir. Gerçi Fuzu00fblu00ee ve Mekanı Bağdat, Hille Kerbela bu coğrafya'dan uzak değildir. Ama Fuzu00fblu00ee'nin destanını yazdığı Leyla vü Mecnu00fbn'un coğrafyası biraz daha aşağıdadır. Yani Arabistan çölündedir. Fuzu00fblu00ee ne yapmıştır, bu u çöl aşkını, serabu00ee aşkı Kerbela'ya Bağdat'a hayat veren Dicle nehri'nin kenarına taşımıştır. Oradaki güzellikleri Leyla ile Mecnu00fbn'un aşklarına bağışlamıştır.

Burada şu olguyu zihinlerden silmek taraftarı değilim. Evet Mem u Zin'i Ahmed-u00e9 Xanu00ee en güzel bir şekilde yazmıştır. Ki destanın kahramanları kadar o da Mem u Zin mesnevisinin içerisindedir. Eseriyle etle kemik kadar bütünleşmişdir. Ama ondan sonra bir şair çıkıyor adı Ahmet Faik. O da ilkin bir tercüme Mem u Zin kaleme alıyor. Ardından Te'lif bir Mem u Zin. Ahmet Faik, tercüme Mem u Zin'inde bu eserin aslının Kürtçe olduğunu ve Ahmed-u00e9 Xanu00ee'yi üstad olarak bildiğini söyler. Kendisine ilham gelerek bu eseri Türkçeye kazandırdığını söyler;

Elfu0101ze-i Kürdu012b idi tau0137ru012br Olmuşdu nice kitab-ı tasu0165u012br

Çün oldu bu bendeye de ilhu0101m Türku012bce beyu0101n u şerh u itmu0101m

Bu nau017eıma rehber olsa u0124u0101nu012b Belki bula cu0101n-ı cu0101vidu0101nı

(Ahmet Faik,Terc. Mem u Zin Hz. Eyyüp Azlal)

Yalnız Ahmet Faik'in bir sonraki mesnevisi olan Te'lif Mesnevi'de üstad olarak Şeyh Ahmed-u00e9 Xanu00ee değil Şems-i Bitlisu00ee'dir. Ve Te'lif Mem u Zin'i de ona ithaf ederek yazar. Aşağıdaki beytte bunlar zikredilir.

Rehberdir önümce Şems-i Bitlis Geldim ki u0137ılam bu u0127u0101lı u0165elu0125u012bs (Ahmet Faik,Te'lif Mem u Zin. Hz. Eyyüp Azlal m. 1146)

Yüksek bir ahlakın sahibi olan bahtsız sevgili Mem, cömert ve her şekilde onurludur. Alımlı ve zavallı sevgili olan Zin ise utangaç, fakat asil, kendine güvenen ve uzak görüşlü bir sevgilidir; iyiliksever, şefkatli ve şirindir; onurlu ve dindardır. İkisinin de birbirine olan aşkı çok daha saf ve yüksektir. Mem'in Zin'e olan sevgisi o kadar zor ve yürek yakıcıdır ki sonunda Zin'e olan sevgisi tamamen tasavvufu00ee bir şekilde Allah sevgisiyle bir olmuştur. Nitekim Zin, zindanda Mem'e özgürlük fermanını getirdiğinde bile, Mem bu fermana kulak asmamış, duayla ve mü'min bir şekilde bu dünyadan göç etmiştir.

Mecnun'un Leyla'ya olan vedası da benzer bir trajedi taşımaktadır. Birgün Leyla çölde Mecnun'u bulur ama Mecnun onu tanımaz ve "Leyla benim içimdedir, sen kimsin?" der. Leyla, Mecnunun ulaştığı mertebeyi anlar ve evine geri döner ve üzerinden fazla zaman geçmeden Leyla hayata gözlerini yumar. Mecnun, onun mezarına uzanır ve canından can gitmiş gibi hıçkıra hıçkıra ağlar. Yaradana feryat figan dualar ederek canını almasını, kendisini Leyla'sına kavuşturmasını ister. Duası kabul olur, göklerin gürlemesiyle birlikte Leyla'sına kavuşur . Kendini Leyla'ya mezar taşı yapar.

Bu noktadan sonra seven ve sevilen diye iki farklı kişiden bahsetmek te yanlıştır; ruhlar ilahu00ee visal(ilahi kavuşmaya)e ulaşmışlardır. Bu yüzden artık Mecnun ya da Mem sevdiğini kendinden dışarıda aramamaktadır, bu dünyayı onların yeri olarak kabul etmemektedirler. Dünyevu00ee aşkı bir basamak olarak kullanıp onun üstünden maddeden ayrılıp tamamen ruha ait olan ilahi aşk her iki mesnevide de geçerlidir.