Berkeley: Filozof ama köleci

Modern çağın önemli filozoflarından ve teologlarından olan George Berkeley, (Dysert 1685-Oxford 1753), psikoloji ve felsefe alanlarında yenilikçi anlayışlara öncülük eden eserler vermiştir. 1709 Yılında yayımlattığı eseri, A New Theory of Visim (Yeni Bir Görme Kuramı), psikolojide önemli bir dönem noktasını oluşturmaktadır. 1710 Yayımlattığı Treatise concerning the principles of humen knowledge (İnsan Bilgisinin İlkeleri Üstüne İnceleme) ve 1713 yılında yayımlanan Three Dialaguen between Hylas and Philanoun (Hylas ve Philanoun Arasında Üç Konuşma) eserleri idealist felsefenin klasik yapıtları arasındaki yerini almıştır. Felsefe alanında önemli eserlerini otuz yaşına kadar yazan Berkeley, otuzundan sonra felsefeyeyle neredeyse hiç ilgilenmemiştir.

Berkeley, maddenin gerçekliğini inkâr eden ve maddenin bir vehimden başka bir şey olmadığını iddia etmiştir. Ona göre, insan algılarının dışında bağımsız bir dünya gerçekliği yoktur. “Varolmak algılanmaktır” (Esse est percipi) sözü, Berkeley felsefesinin özünü oluşturmaktadır. Bütün algılar, sonlu ruha sahip insandan kaynaklanırken, sonsuz ruh olarak gördüğü Tanrı’dan ise dış dünya kaynaklanmaktadır. Dünyada sadece ruhların ve ruhlara bağlı olan idelerin olduğunu iddia eden Berkeley, maddenin varlığını tamamen inkâr etmektedir. Berkeley, immateryalizm denilen maddesizcilik düşüncesinin en önemli temsilcisidir

Üniversite eğitiminin gelişimi için çok çaba sarfeden Berkeley’e, Amerika’da büyük önem verilmiştir. . Berkeley, Rhode Island’daki çiftliğini ve kütüphanesini Yale Üniversitesi’ne bırakmıştır. Yale Üniversitesi’nin fakültelerinden biri ve California’daki Berkeley kenti de onun adını taşımaktadır.

İnsanlık düşüncesine büyük katkılarda bulunan Berkeley’ in adı bugün yeniden gündemdedir. İrlanda’nın en eski üniversitesi olan Dublin’deki Trinity College yönetimi, Berkeley’in isminin artık üniversitenin ana kütüphanelerinden biri için kullanılmaması yönünde karar vermiştir. Berkeley isminin Üniversite kütüphanesinden kaldırılmasının gerekçesi, Berkeley’in kölelere sahip olması ve köleliği destekleyen bir ideolojiyi savunmuş olması olarak gösterilmektedir. Berkeley, Hristiyanlaştırmak adına köleliği meşru bir pratk olarak görmüştür. Ona göre kölelik Hristiyanlaştırmanın en iyi yoludur. Berkeley, “Hristiyan olmayan dünyada Amerika yerlileri kadar vahşi ve insanlık dışı hiçkimse yoktur” demiştir. 1730-31 Yılları arasında Rhode Island’daki çiftliğine dört köle alan, ırk ayırımcılığının ve köleciliğin teorisyenliğini yapan Berkeley’in köle sahibi ve teorisyeni olarak tutumu, Trinity College’in özgürlük, kapsayıcılık, eşitlik ve insan onuru değerleriyle bağdaşmadığı için üniversite yönetimi bu çok anlamlı kararı vermiştir. Trinity College yönetimi, Berkeley’in felsefe alanındaki büyük katkısını sorgulamamakta, ancak kölelikle olan karanlık ilişkisini sorgulamakta, eleştirmekte ve reddetmektedir. Üniversite yönetimi, doksan civarındaki şikâyet dilekçesini değerlendirerek bu kararı vermiştir.

Trinity College’in vermiş olduğu Berkeley kararı, çok önemli, anlamlı ve değerlidir. İnsan onuruna, özgürlüğüne, eşitliğine ve çoğulculuğuna aykırı görüşler, pratikler ve kurallar koyan hiçbir tarihi, dini, felsefi, sanatsal, bilimsel, askeri ve edebi kişiliğin adı, şerefle anılmamalıdır. Kölelik, insanlığa karşı işlenen en asli kötülüktür. Irkçılık, ayırımcılık ve cinsiyetçilik yapan hiç kimse, felsefe, bilim, sanat ve din alanlarında önemli katkılarda bulunsalar bile, saygıyı hak etmemektedir. Kendilerinden farklı olan insanlara köle olmaktan başka hiçbir hak tanımayan, ele geçirdikleri devlet gücüyle insanları köleleştirmeyi kendi hakları gören karanlık ve kirli kişilerin adları, önemli eğitim ve kültür merkezlerine verilmeye maalesef devam edilmektedir. Trinity College’in bu kararı, aslında çok önemli bir örnek oluşturmaktadır. Irkçı, ayırımcı ve köleci ideolojiyi savunan kim olursa olsun adları, artık üniversitelere, kütüphanelere, fakültelere, parklara, sokaklara ve hiçbir yere verilmemelidir. Felsfe ve metafizik alanlarında büyük katkılarda bulunan ve İrlanda’nın en büyük filozofu konumunda olan Berkeley’in kölelik konusundaki yaklaşımını ve pratiğini ahlakla ve insan onuruyla bağdaştırmayan Trinity College yönetimi, geçmişle sahici anlamda yüzleşme v hafıza oluşturmanın örneğini ortaya koymuştur.