Allah'a verilen farklı isimler

İsimler Atlasına şöyle bir baktığımızda İslam kaynakları, Kuran ve hadisler dışında Allah’a verilen isimlere doğru yola çıkalım. Kaynağımız merhum Halil İbrahim Şener’in Esmâ ü’l Hüsna’ya dair 1985’te hazırlamış olduğu doktora tezi.

Bakalım nasıl güzel isimlerle, hürmetli anmalarla karşılaşacağız?

Mesela Arapça olarak hangi isimlerle anılmış olduğuna bakalım.

Delil denmiş. Görünen varlığın görünmez delili… Bunun dışında ezel ve ebed oluşunu yansıtan bir isim olarak; Daim denmiş.

Sultan, Mucid, Kadim, Sadık gibi isimlerle anılmış; Allah…

Farsça isimlere bir göz attığımızda ise şu kelimelerle karşılaşıyoruz:

Çâreger i bi çâregân… Yani çaresizlerin çaresi olan Allah! Bu ismi duyunca hem seviniyor insan, hem de böyle bir isim, böyle bir anılma biçimi, keşke insanlar birbirlerini hiç çaresiz, imkansız bırakmasalar mesajını da telkin ediyor. İlk ve sonsuz çarenin kaynağını anarken insanlığa umut da yayıyor.

Bir başka isim Dânâ… Alim manasına.

Hudâ ismi ise hepimizce bilinen ve yağın kullanılan bir diğer isim.

Bir de Yekta var. Eşsiz, biricik, tek ötesi tek anlamlarına karşılık geliyor. Mecusilerce kullanılan Yezdan ismi var. Hayırları yaratan, hayır ilâhı, iyilik tanrısı manalarına geliyor. Kirdgâr da Allah anlamına geliyor. Kesin olmamakla birlikte kerd zikretmek, anmak kelimesiyle ilgili de olabilir.

Türkçe isimlere baktığımızda şu isimler karşımıza çıkıyor:

Ağırlık(El Muız), Bayat(Kadim), Çalab(Allah, Rab), Efendi, Belli Tanrı (Zahir Allah),

Goca Tanrı, Güzel Allah, Güzel Tanrı, İş üstadı (Mübdi), Keremler Issı (Kerim), Keremlü,

Kuday, Mülk Sahibi Tanrı, Tangrı, Tengri, Ulu Tanrı, Yagıtgan, Yaradan, Yaratgan.

Bağırsak (Rahman), Bedük(Azim), Bir ü Bâr (Ehad), Görklü (Cemil), Halk Eyleyen, İdi/İgidgen (Rab), Kavuşturan (Musıl), Keçürgen (Mümit), Birigli İdi (Munim, vergili Rab)

O (Hû), Şefkatli (Atuf), Ugan (Kadir), Törütgen (Hâlik), Yir Kök İdisi (Rabbüs semavati ve’l arz), Yarlıgayıcı (Gaffar), Vefalıg (Vafi), Ulu Han, Tüzün (Halim), Kılavuz (Hâdi).

Bu isimlerden herhangi birini, birkaçını kendimize yakın bulabiliriz.

Yeniden yaşayan dile dahil edebiliriz.

Neden olmasın…

Bir de bildiğim kadarıyla birkaç Kürtçe anılma biçimi var. Hudey, Hoda, Star kelimelerinin gündelik dilde olduğuna dair… Bilmediklerimizin yanı sıra.

İsim varlık hali. Varlığın tanımlanması hali. Varlığın var oluş nedeni, olma sürecine dair verilerin olduğu bir çatı, bir üst başlık muhakkak. Bir varlık hakkında bizi uyandırıyor.

İnsan Allah’a isim koyamaz demiştik. Tanımlayamaz. Kuşatamaz. Ama yaşadıklarından çıkardıkları, gördüklerinden hareketle göremediklerine olan hayali ve elindeki gerçek verilere göre O’na sevgisinden, samimiyetinden O’nu hürmetle anacağı, isimler, seslenişler, hitaplar oluşturmuştur.

Ezel ve ebedi elbette bir fani kuşatamazdı. Fakat nasıl da kuşatıldığını ifade etmek istemiş olabilir. Bir kıyısından… Bin bir yanına güç yetiremese de bir yanından…

Bu isimler sevgiyle kuşatılmış olan insanın kuşatılmışlığından kaynaklı hem aciz, hem güçlü ifadeleri…