Alaın Touraın: Aksiyon olarak sosyoloji
97 Yaşında aramızdan ayrılan Alain Touraine (3 Ağustos
1925-9 Haziran 2023) günümüzün en önemli
sosyal bilimcilerindendir. Sanayi sonrasi Toplum (Post-industrial society) kavramının
teorisyeni olan Touraine, sosyal hareketler, sosyal aksiyon kavramları
denilince akla gelen ilk isimdi. Tourain’in başlıca eserlerinden bazıları
şunlardır: Sanayi Sonrası Toplum (The Post-Industrial Society), Mayıs Hareketi:
Devrim ve Reform (May Movement: Revolt and Reform), Dayanışma: Polonya (1980-81) (Solidarity:
Poland 1980-81), Modernliğin Eleştirisi (Critique of Modernity), Nükleer Karşıtı Protesto (Anti-nuclear
Protest: The Opposition to Nuclear Energy in France), Toplumun Kendini Üretmesi (The Self-Production
of Society), Göz ve Ses (The Voice and the Eye).Touraine, dünyadaki en verimli
ve yaratıcı entelektüellerin başında gelmektedir. Tourain’ein ölümü, entelektüel dünya ve sosyal bilimler için
yeri doldurulmaz bir kayıptır.
Hayatı boyunca toplumsal dünyayı gözlemlemeye, anlamaya ve
kavramsallaştırmaya çalışan Touraine, toplumsal hayatın farklılıklarını, çatışma
ve özgürlük boyutlarını aydınlatmaya çalışmıştır. Sosyal bilimler alanında dev
bir isim olan Touraine, felsefe, ahlak ve
siyaset alanlarında da büyük bir birikime sahipti ve bu alanlara da önemli
katkılarda bulunmuştu. Touraine,
sosyolojiyi edebiyattan ayırmayan bir entelektüeldi. “Edebiyatla büyüyen son nesle mensup
olduğunu” söyleyen Tourain, edebiyat ışığında sosyoloji yapmanın en parlak
örneği olarak önümüzde durmaktadır.
Touraine, sosyolojiyi sosyal aksiyonun bilimi olarak
tanımlamaktadır. Touraine, aksiyonalizm
olarak ifade ettiği sosyoloji teorisini Talcott Parsons’un fonksiyonalizmine
alternatif olarak ifade etmektedir. Touraine’e göre bireyler, merkezi gücü
elinde bulunduran bürokratik ve teknokratik mekanizmalara ve odaklara mahkûm değildirler
ve kendilerini onlardan özgürleştirebilirler.
Toplumun üyeleri olarak tüketimi reddettikleri ve karar verme süreçlerine
aktif olarak katılma konusunda ısrarcı oldukları takdirde emeklerine ve
benliklerine sahip çıkmaları mümkündür. Touraine’e göre sosyoloğun görevi,
bireylerin sosyal aksiyon konusundaki farkındalıklarına katkı sunmaktır.
Toplumu çok değerli bir yapı olarak gören Touraine, toplumsal bir özne olarak bireyi
sürekli eylem halinde aksiyoner bir benlik olarak düşünmektedir. Touraine,
sosyolojiyi toplumun sosyolojisi olarak değil,
aktörlerin sosyolojisi olarak kurgulamaktadır. Aktörler, sosyal sistemlerin basit parçaları değil,
sosyal sistemleri yaratan aktif güçlerdir.
Sosyolojik müdahale kavramı, Touraine’in teorisinde önemli
yer tutmaktadır. Sosyal araştırmacılar ve sosyal aktörler, sürekli olarak
kendilerini bir analize tabi tutmalıdırlar. Sosyolojik müdahale kavramı, siyasal ve sosyal konularda bütün sosyal
aktörlerin aktif bir şekilde bütün süreçlere katılımını öngörmektedir. Sosyolog,
sosyal ve siyasal konulara müdahale etmek suretiyle sosyal aksiyonun sosyal bir
harekete dönüşmesini sağlamalıdır. Sosyolojik müdahale sosyal aktörlerin pratik
bir bilince ve toplumun gerçek bilgisine sahip olmayı gerektirmektedir.
Touraine, birey ve toplumun sürekli olarak değişim içinde
olduğunu düşünmektedir. Bireyin duyguları, düşünceleri ve davranışları
değiştikçe sosyal yapılar, sistemler ve kurumlar da değişmektedir. Toplumun
kendisi sürekli olarak kendisini üretmektedir. Bireyler ve yapılar arasında karşılıklı aktif
ilişkilerin olduğunu düşünen Touraine,
karşılıklı ve dinamik ilişkilerin sosyal eylemleri ve yapıları sürekli
olarak değiştirdiği kanaatindedir. Touraine, tarihsellik kavramına özel bir önem
vermektedir. Tourain, tarihsellik kavramıyla bir toplumun kendisi üzerinde
eylemde bulunma yeteneğini kastetmektedir. Toplum ve tarih, tamamen insani aksiyonun
ürünleridirler. Topluma ve bireye dair her şey tarihseldir. Değişik tarihsel
şartlar, bir toplumu kendi yapısı içinde harekete geçirmeye zorlamakta,
bireysel ve sosyal davranışları şekillendirmekte ve aksiyonun sosyal sistem
olarak ortaya çıkmasını sağlamaktadır.
Touraine, toplumu pasif olarak düşünmemektedir. O, toplumu
ve bireyi aktör olarak konumlandırmaktadır. Sosyal aktivite kavramı, Touraine
sosyolojisinin ana kavramlarındandır.
Sosyal aktivite kavramını Touraine, demokrasinin temeli haline getirmektedir.
Touraine, demokrasinin siyasal kararların yapılması ve uygulanması süreçlerine
maksimum düzeyde insanın aktif katılımının sağlanmasıyla gerçekleşebilecek bir
sistem olduğuna inanmaktadır. İnsanı ve toplumu dinamik bir sosyolojik
bakışaçısıyla anlamamıza katkı sunan Tourain’i saygıyla anıyorum.
