Afrika Boynuzu'nda bir arabulucu

Afrika Boynuzu olarak anılan coğrafya, Afrika kıtasının doğusunun en uç noktasına verilen bir isimdir. Bir boynuz gibi çıkıntılı olan yer Somali, Somali’nin özerk bir bölgesi olan Puntland ve Somali’den ayrılmış olup hiçbir ülke tarafından tanınmayan Somaliland yer alır. Afrika Boynuzu coğrafyasında ayrıca Eritre, Cibuti ve Etiyopya da yer almaktadır. 2 milyon km²'lik bir alana tekabül eden bölge Kızıldeniz, Aden Körfezi ve Hint Okyanusu’na kıyısı bulunmaktadır. Dünya’nın en stratejik su yollarının kenarında Afrika boynuzu yer almakta ve bu bölgedeki boynuz hareketliliği de içinde bulunduğu hatta tedirginlikler yaratmaktadır.

Afrika Boynuzu’nun iki önemli ülkesi olan Etiyopya ile Somali arasında kriz 1 Ocak 2024’ten beri bir kriz yaşanmakta ve bu bölgesel çatışma riski taşımaktadır. Mevzu, Etiyopya’nın denize olan ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Etiyopya, ülkenin tek sahil bölgesi olan ve tüm deniz ticaretini yürüttüğü Eritre’nin kendisinden ayrılarak bağımsızlığını ilan ettiği 1991 yılından beri denize kıyısı bulunmamaktadır. Etiyopya ticaretini sürdürmek için Somali’den kopan Somaliland’la ülkeyi tanıma karşılığında liman ve denize erişim anlaşması yapması Somali’yle aralarında husumet başlamasına neden olmuş durumdadır. İki ülke dış işleri bakanları,Kenya ve Cibuti’den yetkililer, Afrika ve Arap Birliği temsilcileri9-10 Mart’ta Kenya’nın başkenti Nairobi’de bir araya geldiler ama hiçbir sonuç alamadılar.

Etiyopya, savaşlardan, anlaşmazlıklardan ve çatışmalardan yorgun düşmüş bir ülke. Etiyopya, Sudan ve Güney Sudan ile tartışmalı sınır hattı yüzünden, Mısır’la ise Nil Nehri’ne inşa etmek istediği baraj nedeniyle gerginlikler yaşıyor. Bir yandan da ülke içinde de Tigray, Amhara ve Omoria bölgeleri ile zaman zaman sıkıntılar yaşıyor. Etiyopya içinde bulunduğu sıkıntılı ortamdan dolayı Türkiye ile 2013 yılında savunma sanayi alanında iş birliği anlaşması imzalamıştı. Bu anlaşmadan 8 yıl sonra da askeri alanda anlaşmalar imzalandı ve silahlı insansız hava araçlarını ülkemizden temin etti.

Somali tarafının Türkiye ile ilişkileri 2011 yılına kadar gidiyor. Siyasi, ekonomik ve askeri pek çok anlaşma yaptığımız, silahlı kuvvetlerine teknik destek ve eğitim verdiğimiz Somali’de 2012 yılından beri başkent Mogadişu’da ciddi bir askeri üssümüz bile var. 2024’ün ilk günü Etiyopya ile yaşanan krizden sonra Somali, Türkiye ile 8 Şubat 2024’te “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması” imzaladı. Böylece Türkiye, 10 yıl boyunca Somali’nin karasularını koruyup deniz kaynaklarının gelişmesine katkıda bulunacağını taahhüt etmiş oldu.

Somali ve Etiyopya aralarındaki sorunu çözemeyince savaşın eşiğine geldi. Bu durumla Birleşmiş Milletler ilgilenmedi; Afrika Birliği ve Arap Birliği’nin de gücü çözüme yetmedi. Türkiye ile Somali arasındaki son anlaşmadan hemen sonra yaşanan krizden dolayı Etiyopya 8 Mayıs 2024’te, Türkiye’den sorunun çözümü için arabulucu olmasını resmî olarak talep etti.

Arabuluculuk teklifini kabul eden Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Somali ve Etiyopya dış işleri bakanları ile ilk kez 1 Temmuz’da bir araya geldi. İlk görüşmeden sonra Fidan,3 Ağustos’ta Etiyopya’ya gitti. Bakanlıktan yapılan açıklama oldukça kısaydı: “Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed tarafından kabul edildi.” Göründüğünden çok daha önemli bir ziyaretti bu. Hakan Fidan bir teklifle bölgeye gelmişti.Etiyopya’nın Somali toprakları üzerinden geçerek denize erişim sağlaması, bunun karşılığında Somali’nin siyasi egemenliği ve toprak bütünlüğünün tanınması ve Etiyopya’nın havaalanının kullanılması gibi başkaca öneriler söylemişti. Etiyopya’nın denize erişebileceği, Somali’nin kendini güvende hissedebileceği bir zeminde orta yol bulunmaya çalışıldı. Bu görüşmelerden sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed Ali ve Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud’la telefonla görüşerek krizin barışçıl yollarla çözülmesine katkıda sunmaları için telkinde bulundu. Türkiye’nin diplomatik hareketliliği Arap Birliği’ni ve Afrika Birliği’ni de hareketlendirdi; onlar da iki ülke ile sorunun çözümüne yönelik görüşmeler gerçekleştirdiler. Her iki ülkenin dış işleri bakanları sonraki süreçte, 12-13 Ağustos tarihlerinde Ankara’da bir araya gelerek sorunun çözümü için mesai harcadılar.

Günler, aylar diyaloglarla geçti ve sonunda Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud ve Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’le 11 Aralık 2024 Çarşamba günü Ankara’da yapılan görüşmelerin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımıyla ortak basın toplantısı düzenlendi. Bu toplantıda "Türkiye Cumhuriyeti'nin kolaylaştırıcılığıyla Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti ve Somali Federal Cumhuriyeti'nin Ankara Bildirisi” yayınlandı ve sorunun çözüldüğü dünyaya ilan edildi. Taraflar, Türkiye'nin kolaylaştırıcılığında Şubat 2025 sonuna kadar teknik müzakerelere başlamayı ve 4 ay içinde görüşmeleri sonuçlandırmayı hedeflediklerini deklare ettiler.

Afrika’ya Batı’nın bakışı Sömürülecek bir meta olmasının ötesine hiçbir zaman geçmedi. Afrika içindeki karışıklıklar, çatışmalar ve sorunlar Batı için çözülecek değil kullanılıp avantaj sağlanacak mevzular olarak değerlendirildi. Bu nedenle onlarca hatta yüzlerce yıldır Afrika’da çözülmeyen/çözülemeyen sorunlar var. Etiyopya-Somali krizinin Türkiye’nin arabuluculuğunda çözülmesi, Afrika coğrafyasında göründüğünden çok daha büyük çarpan etkisi oluşturacaktır. Türkiye’nin Afrika’ya “kazan-kazan” perspektifiyle bakışı, kardeşane yaklaşımı, açık ve art niyetsiz politikası karşılık görüyor. Bölgesinin en güçlü ülkesi olan Türkiye, sessiz sedasız Afrika’da da gücünü artırarak küresel denklemlerde daha fazla yer alıyor.