Afganistan'da hayalet bir paralı ordu
ABD’nin Afganistan’dan çekilmeye başlaması sonrası Taliban çok kısa bir sürede hiçbir direnişle karşılaşmadan ülke yönetimini ele geçirdi. Sözde 300 bin kişilik Afgan ordusu ve polis gücü herhangi bir direniş göstermedi. Kabil’in görüntüleri bütün dünyada şok etkisi yarattı. Son 50 yılını iç savaş ve işgallerle geçiren Afganistan’dan gelen kaos ve kargaşa görüntüleri bütün dünyada şaşkınlık içerisinde izlendi. Şimdi Afganistan’da ne olacağı tartışılıyor. 20 yıl önce Taliban’ı devirmek için Afganistan’a giren ABD ani bir şekilde çekilince 20 yıl sonra iktidarı yine Taliban’a devretti.
ABD ile Taliban uzun süren görüşmelerden sora Şubat 2020’de Katar’ın başkenti Doha’da anlaşmıştı. Katar’da imzalanan anlaşmaya göre 2021 Eylül ayına kadar ABD, Afganistan’dan çekilecekti. Taliban ABD’ye bazı taahhütler verdi. Bunun başında Afganistan’da terör örgütlerinin barınmasına izin vermemek geliyordu. Ve bir çekilme takvimi belirlenmişti. Karşılıklı taahhütler verildi. Washington, Mayıs ayı itibariyle çekilmeyi başlattı. Temmuz ayında da çekilme neredeyse tamamlamıştı ki Taliban büyük bir hızla Afganistan’ın tüm vilayetlerini neredeyse tek kurşun sıkmadan ele geçirdi. Bütün dünya hatta Taliban bile şaşkındı. Kimse ele geçirmenin bu kadarı hızlı olabileceğine inanmamıştı. Şimdi 20 yıl sonra dünyanın karşısında yine Taliban ve istikrarsız bir Afganistan var. Taliban da ılımlı bir dil kullanmaya çalışıyor dünya kamuoyuna karşı. İşte “kimseden intikam almayacağım, genel af getireceğim vs.” şeklinde ifadeler kullanıp, bir plan çerçevesinde hareket ediyor duygusunu yaratmaya çalışıyor.
ABD’nin 2001 Afganistan işgali ülkedeki El-Kaide varlığına karşı sözde gerçekleşmişti. Geçici olan bu durum sonra kalıcı hale geldi. Sonra terör örgütlerini etkisiz hale getirme hedeflerini kendince tamamlayan ABD, NATO ile birlikte Afganistan’da devlet yapılanması ve demokratik düzenin devreye girmesi için birtakım yeni süreçler başlattı. Ancak tıpkı Sovyetler Birliği işgalinde olduğu gibi bu çabalar Kabil dışına yani kırsal kesimlere pek taşınamadı. Ayrıca Afganistan’ın karışık etnik yapısı, yerel ağaları ve savaş lortları yanı sıra uyuşturucu ticareti üzerinden yaşanan çatışmalar bir türlü merkezi ve etkili bir sisteme izin vermedi. Öte yandan Afganistan’ın imarı ve kalkınması için programlara harcanan finansman gerekli yerlere gitmedi. Yönetici kesimler zenginleşti, yolsuzluk daha da arttı. Yargı sistemi de çalışmadı. ABD için Afganistan da kalmanın bir amacı kalmamış gibiydi.
ABD’nin öncelikli hedefi, Afganistan’ın ABD için terör üssü olmaktan çıkarılmasıydı. Sonraki hedefleri ise ulus inşası ve demokratikleşmeydi. Bu iki amaç için 2 trilyon civarında bir para harcandı. Binlerce kişi hayatını kaybetti. Ancak ABD, 20 yıl sonra başaramadığını kabul edip, geri çekildi. 20 yıl önce Taliban’ı deviren ABD, 20 yıl sonra Afganistan’ı Taliban’a teslim etti. Afganistan’da Taliban sonrası yeni yönetim kurulurken zaten büyük hatalar yapılmıştı. Aşiretlerden oluşan bir devlet olan Afganistan’da eski savaş ağaları devlet idaresinde yer aldı, halk yönetimde pek yoktu. Bu arada Pakistan Taliban’ı yeniden destekleyip, örgütlüyordu. Taliban yeniden kırsal bölgelerde saldırılarla ismini duyurmaya başladı.
Taliban’ın 70-80 bin kişilik silahlı gücüne karşılık ABD silahlarıyla donatılmış ve eğitilmiş Afgan silahlı gücü yaklaşık 300 bin kişiydi. Ancak ordu farklı yerel etnik gruplardan oluşuyordu. Askerlik bir noktadan sonra maaş alma mekanizmasına yani paralı askerliğe dönüşmüş, asker olmayanlar bile ordu mensubu gibi gösterilip, haksız maaş almışlardı. Bu nedenle olmayan, hayalet bir paralı ordu söz konusuydu. Taliban ilerlemeye başladığında yerel önderler ve savaş ağaları kendine yakın askerlere savaşmamaları talimatını vermişti. Taliban’da şimdi 20 yıldır çıktığı savaştan zaferle ayrıldığı hissi hâkim. 20 yıldır ABD ve NATO’ya sırtını dayayan Afganistan’da bir ulus veya bir ordu olmadığı ortaya çıktı. Farklı etnik gruplardan oluşan askerler Taliban’la savaşmak yerine silahlarını bırakmayı tercih etti. Öte yandan bunun danışıklı bir dövüş olduğunu hatta ABD’nin bu sonucu beklediğini söyleyenler de var. Yani artık bir beklentisi kalmayan ABD’nin Afganistan yükünü taşımak istemediği ileri sürüldü. Tabi arkasından bir enkaz bırakarak gitti.
