Afganistan'a Dair 'Kısa-Kısa'

Son 1 haftadır dünyanın gündemi, ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi ve Taliban’ın yeniden Afganistan’da kontrolü büyük ölçüde ele geçirmesi. Peki bu sürecin bölgesel etkileri ülkeler üzerinde neler olabilir, kısaca inceleyelim.

İlk olarak Rusya’ya bakalım. Tarihinde Afganistan’da ABD’nin yaşadığı tecrübeye benzer bir tecrübeye sahip olan Rusya, ABD’nin çekilmesini yüksek ihtimalle yeniden Afganistan üzerinde etki kurmak adına bir fırsat olarak görüyor. Zaten kısa zaman önce de Afganlar arasında barış görüşmelerine ev sahipliği yapmıştı. Bunlarla beraber Rusya’nın Afganistan hususunda en temel kaygılarından birisi Afganistan’ın Rusya’yı hedef alan ayrılıkçı grupların merkezi haline gelmesi riski… Bu bağlamda gelişmelerin tamamına müdahil olmak isteyecektir. Kısa süre önce Tacikistan ve Özbekistan ile birlikte yaptığı askeri tatbikatı da bu bağlamda okumak gerekiyor.

İkinci olarak İran’a bakmak gerekirse, Afganistan’la 900 KM’lik bir sınırı bulunan İran’ın takınacağı tavır başlayan ve daha fazlası beklenen göç dalgası içinde son derece önemli. İran’ın Taliban söylemleri yakın tarih içerisinde birçok defa değişiklik gösterdi. Örneğin ABD’nin Afganistan işgali öncesinde Taliban aleyhine çok sert söylemler kullanan İran yönetimi İşgal sonrası ise Taliban’la tam tersi anlamda iyi ilişkiler kurmaya başladı ve defalarca da Taliban heyetlerini ülkesinde misafir etti. Son iki yıl içerisinde ise İran’ın çıkarlarını tehdit eden gruplar için kullandığı ve uzun yıllardır Taliban içinde kullandığı “tekfirci” ifadesinden tamamen vazgeçti. Taliban dönmeden hemen önce ise Kabil Hükümeti ile Taliban’ın ortak bir hükümet kurabilmesi gerekliliğine dair adımlar attı. İran’ın bundan sonraki tavrının büyük ölçüde Çin ile eşgüdümlü olacağını tahmin edebiliriz. İran’ın mülteci akınlarından dolayı ciddi bir yük taşıdığı ve daha fazla mülteci almak istemediği de aşikar. Zaten Afganistan sınırından giren genç Afganların İran güvenlik güçlerine “gözükmeden” hatta “yardım almadan” Türkiye sınırına gelebilecek olmalarını düşünmek gerçekçi olamaz. Zira 3.000 KM bir yoldan bahsediyoruz… Son olarak Afganistan’ın kuzey komşuları Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan’ın mültecilere kapılarını açmayacağı büyük oranda net.

Çin… Öncelikle şunu belirtmek gerekiyor ki, yeni dönemde Afganistan’da en etkili olacak olan ülke Çin… Taliban’ın ilk dönüş anlarında Çin’in yaptığı açıklamalar bunun net emareleri. Taliban’la geriye kalan toprak altı zenginliklerinin işletilmesi karşılığında birliktelik yapacaklarına, destek olacaklarına dair gelen ilk açıklamalar önümüzdeki sürecin habercisi. Çin’in Sincan Uygur bölgesinde bulunan güçlere Taliban’ın desteğini önlemek adına da Taliban’a yaklaşma ihtimalini öngörmek gerekiyor. Zaten geçtiğimiz yıllarda Taliban’ın eğittiği bazı unsurların bölge gönderildiği iddiası sonrası Çin, Afganistan sınırında bir üs kurma hazırlığı olduğunu ilan etmişti. Çin’in Afganistan’da etkin olmasına sebebiyet verecek ve “ABD elitlerinin” de ses çıkarmayacağı en önemli husus ise Afganistan’ın Çin’in “Bir Yol Bir Kuşak” projesinde kilit ülkelerden birisi olması. Yüksek ihtimalle Çin ekonomik anlamda kesenin ağzını açarak Taliban’la iyi ilişkiler kuracaktır.

Bu yazıya sonuç olarak şunu yazalım. Afganistan’da başlayacak olan yeni dönem bölgesel tüm aktörlerin iştahını kabartıyor aynı anda ise yeni planlamalar yapmalarına sebebiyet veriyor. (Devam edecek)