107 yıllık sokağın hikayesi
Dostluk yurdu sokak ismi nerden geliyor
Sultanahmet
Tranvay Durağından hareketle Divan Yolu Caddesi üzerinden giderken eski Eminönü
Belediyesi vardı şimdi orada Şerefiye Sarnıcı var. İşte o sokağın adı Dostluk
Yurdu Sokak. Diyeceksiniz ki e ne var
bunda? Bu sokak ismi öylesine verilmiş bir isim değil… Size kısaca onun
hikayesini anlatalım dedik: İşte detaylar
NEDEN
DOSTLUK YURDU SOKAK?
1898 yılında Kaiser
Wilhelm II İstanbul’a gelmiş ve Teutonia’yı ziyareti vesilesiyle, Yüksek
Kaldırım Caddesi genişletilmiş ve kaldırım taşları ile döşenmiştir. Birinci
Dünya Savaşı’nın kaybedilmesiyle 3.12.1918’te bina birçok başka yapı gibi,
İşgal Kuvvetlerine teslim edilmiştir. 1923 tarihinde Almanlar kulübü
yeniden devralmış ve 1933’ten itibaren
bu defa Kulüp, Nazi propagandasının Türkiye’deki merkezi haline gelmiştir
.Savaşın çıkmasından kısa süre önce, Osmanlı-Alman ilişkilerine kültürel bir
boyut katmak maksadıyla, 1917 yılında bir “Dostluk Evi” yapılmasına karar
verilmiştir. Proje yarışması için tanınmış modern mimarlar arasından, önde
gelen isimlerden on iki Alman mimar davet edilmiştir: P.Behrens, T. Fischer,
W.Gropius, P.Bonatz, B.Paul, M.Elsäesser, G.Bestelmeyer, H.Eberhardt, H.Jansen,
H.Poelzig, R.Riemerschmid, A.Endell. Yarışmanın mimari programında, mümkün
olduğu kadar geniş bir Türk kitlesine, Alman eğitiminin gelişmişliğinin
tanıtılması dahi amaçlar arasında sayılmıştır. “Dostluk Evi” için seçilen
konumun, Galata’da değil de İstanbul tarafında seçilmesi, bu savı
desteklemektedir. İki ülkenin liderleri bu projeye büyük önem atfetmişler
ve desteklemişlerdir. Sultan, Divan Yolu’ndaki bir araziyi bu projeye tahsis
etmiştir; Kayser de önemli bir bağış yapacağını belirtmiştir. Birinci Dünya
Savaşı’nın çıkması sebebiyle bu proje gerçekleştirilememiştir, ancak
yarışmacılardan bazıları kurdukları ilişkileri sayesinde, Cumhuriyet döneminde
tekrar gelip önemli görevler almışlardır. Bu iddialı girişimden geriye, arsanın
yanındaki “Dostluk Yurdu Sokak” ismi kalmıştır. İşte sokağın hikayesi bu
şekilde.
OSMANLI
SONRASI YENİ MİMARİ DÜZENLEMELER
Türkiye Cumhuriyeti
kendi aydınını yetiştirmek ve yeni kurulan başkentte ihtiyaç duyulan birçok
idari kamu yapılarının yapımı için yurt dışından uzmanların davet edilmesine de
karar vermiştir. Çünkü bu dönemde ülkede yeterli sayıda yerel mimar yoktur.
1927 yılında Teşvik-i Sanayi Kanunu’na eklenen “Türkiye’de bulunmayan
uzmanların Avrupa’dan getirilmesi” maddesi ile Almanya, Avusturya, Fransa ve
İsviçre’den toplam 40 mimar ve şehir plancısı getirtilmiştir. Hem
üniversitelerde ders veren hem de kamu yapılarının projelerinde çalışan bu
uzmanlar, Avrupa’daki modern mimari yaklaşımları ve teknikleri Türklere
aktarabilme imkanı buldu. İşte bu sokağın hikayesi de burada başlıyor. 1917 yılındaki “Dostluk Yurdu” yarışma
projesi kapsamında Türkiye ile yakın ilişkiler kuran Elsaesser, Taut
ve Bonatz yıllar sonra, yeni cumhuriyetin mimarlık faaliyetlerine katkı
sağlamak üzere tekrar Türkiye'ye gelmişlerdir.
DOSTLUK
YURDU İSMİNİ KİM VERDİ?
Yapıya Dostluk Yurdu
adını Talat Paşa(1874-1921) kendisi takmış. Dostluk yurdu'nun, elçilik yapıları
ve yabancı kuruluşların yoğun olduğu yerlerden uzakta yer alması çabası,
yapının topluma dönük bir amacı olduğunun en somut belirtisi olarak
gösteriliyor.-Üstelik, o güne dek ülkeler, dış ülkelerde yalnız elçilik,
ateşelik, temsilcilik, v.b. gibi hep devleti simgeleyen yapılar yaptırmışlar.
Eğer Fransız'ların Taksim'- deki bugünkü Fransız Konsolosluğu olan hastane ile
Galata Kulesi batısındaki Hastane ve tümmisyon okulları dışarda bırakılırsa,
Dostluk Yurdu bu geleneği bozan ilk Öncü oluyor. Bu tutum da toplumlarası bir
kurumun, yapısal simgesi olarak Önem kazanıyor. Yapıya Osmanlı
İmparatorluğu'nun katkısı ise yalnız yer sağlamak olmuş. Dernek üyeleri, yer
seçiminde Galata ve Beyoğlu gibi Türk olmayan azınlığın çok olduğu bir semti
değil, Çemberlitaş gibi bir Türk mahallesini seçmekle yapının amaçlanan anlamı
ile, yer aldığı kent kesimi arasında bir tutarlılık sağlamaya çalışmışlar.
SOKAĞIN
İSMİ 1927 DE DEĞİŞTİRİLİYOR
Osman Nuri Ergin,
sokak isimlerini yeniden adlandırırken sokakların tarihle olan bağına,
hikâyesine dikkat etmiştir. Yeni isimlendirmede, sokakların şehrin hafıza
mekânları olarak varlığını sürdürmesi, tarihsel kimliğinden koparılmaması temel
düsturu olmuştur. Binbirdirek Sokağı için Dostluk Yurdu Sokak ismini seçmesinin
nedeni, Almanya ile Osmanlı İmparatorluğu’nun XX. yüzyılın başındaki gerek
diplomatik, gerekse dostane ilişkilerine dayanmaktadır.
Kaynak: TÜRK-ALMAN DOSTLUK YURDU ÖNERİ
YARIŞMASI, 1916 * Suha ÖZKAN
BİR SEMT, BİR KONAK: ÇEMBERLİTAŞ SELİM BEY KONAĞI
Esma İGÜS*
