Türkiye'nin barajları, yerli hidro-jeneratörlerle çalışacak

20 Nisan 2023 09:47:00

YÖK ve Elektrik Üretim AŞ ile ortaklaşa yürütülen proje kapsamında, Türkiye'deki hidroelektrik santrallerinde elektrik enerjisi üreten ve "barajların kalbi" olarak nitelendirilen hidro-generatör, ilk kez yerli ve milli teknolojiyle üretildi.

YÖK-EÜAŞ işbirliğindeki Enerji Akademi Programı kapsamında yerli ve milli generatör teknolojisini hayata geçirmek üzere desteklenmeye hak kazanan Hidroelektrik Santral Generatör Tasarımı ve İmalatı (EGEN) Projesi'nin yürütüldüğü ODTÜ Laboratuvarı, kapılarını açtı.

Projenin yürütücüsü ODTÜ Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ozan Keysan, yenilenebilir enerji, elektrik makineleri tasarımı ve güç elektroniği konularında Ar-Ge çalışmaları yaptıklarını ifade etti.

Keysan, desteklenmeye hak kazanan projelerinin enerji alanında hayata geçirilecek 24 proje arasında olduğunu belirtti.

Hidroelektrik santrallerin "kalbi" artık yerli olacak

Suyun türbine vurmasıyla birlikte elektrik üretimi sağlayan jeneratörlerin, hidroelektrik santrallerinin bir anlamda "kalbi" olduğunu belirten Keysan,

"Türkiye'de enerji ithalatının giderilmesi için yenilenebilir enerjinin kullanımı çok önemli. Ülkemiz aslında akarsu kaynakları olarak oldukça zengin. Hidroelektrik santrallerinin kurulu gücü toplam elektrik üretimimizin yaklaşık yüzde 30'unu karşılıyor. Norveç'ten sonra Avrupa'da ikinci en çok hidroelektrik santral kurulu gücü Türkiye'de bulunmakta " diye konuştu.

Barajların elektriksel ekipmanları ithal ediliyor

Türkiye'deki barajların elektrik üretimindeki kalbi olan jeneratörlerin ve elektriksel ekipmanların hepsinin ithal edildiğini vurgulayan Keysan, yerli ve milli üretimle hayata geçirilecek projeye ilişkin şu bilgiyi verdi:

Projemizin amacı, Türkiye'de yerli hidroelektrik santral jeneratör tasarımı kabiliyeti geliştirmek. Sadece tasarımla kalmayıp EÜAŞ ortaklığıyla ürettiğimiz ilk prototipi Sarıyar Hidroelektrik Santrali'ne kuracağız. Burada elde ettiğimiz bilgi birikimi ile diğer santraller için de tasarım ve üretim potansiyeline kavuşmayı hedefliyoruz. EGEN Projesi'nde, diğer araştırma projelerinden farklı olarak sadece üniversite tarafından gerçekleştirilip sanayiye sunulmasının aksine EÜAŞ tarafında da insan kaynağının geliştirilmesine önem veriyoruz. Enerji Akademisi kapsamında EÜAŞ personeline üniversitede ısıl, yapısal ve elektromanyetik konularında diğer akademisyenlerle birlikte eğitimler veriyor ve onların da tasarım yetkinliğini kazanmasını hedefliyoruz. Türkiye'de hidroelektrik santralleri konusunda EÜAŞ ile ortak bir tasarım ve Ar-Ge ofisi oluşturma hedefimiz bulunmakta.

Tasarlanan jeneratör, barajın kalbine yerleştirilecek

Keysan, Türkiye'nin enerji üretiminde dışa bağımlılığına işaret ederek hidroelektrik santrallerin yenilenebilir enerji kaynaklarında büyük önem taşıdığını vurguladı.

Tasarladıkları generatörle ilgili Keysan,

"Sarıyar santralinde 4 ünite var. Geliştirdiğimiz 44 megavat gücündeki generatörün Sarıyar Hidroelektrik Santrali'nde bu yıl itibarıyla devreye alınmasını hedefliyoruz. Bir günlük elektrik üretimi ile ülke ekonomisine 2,5 milyon lira katkı sağlayacak, verim yüzde 95'lerden yüzde 97,5'e yükselecek. Tüm diğer barajlarla birlikte düşündüğümüz zaman projenin çok yüksek ekonomik getirisi potansiyeli söz konusu" dedi.

Tüm jeneratörler yerlileştirilecek

Türkiye'de çok sayıda büyük barajlı hidroelektrik santralleri bulunduğuna dikkati çeken Keysan, şunları söyledi:

Santrale göre değişmekle birlikte hidro-generatörlerin beklenen ömrü 30-40 yıl. Bu süreden sonra bu ekipmanların teknolojinin de gelişmesiyle yenilenmesi planlanıyor. Vizyonumuzda, Türkiye'de ekonomik ömrünü tamamlayacak diğer barajlarımızdaki generatörlerin uzun vadede yenilenerek hepsinin yerli olarak üretilmesi bulunuyor. Türkiye'de ilk kurulan santrallerin ekonomik ömürleri de önümüzdeki yıllarda dolacak. İkinci yenilenmelerinde ithal yerine yerli ürünlerimizi kullanmayı hedefliyoruz.

Rüzgar türbini de tasarlandı

Ozan Keysan, barajlardaki generatörlerin yerli ve milli olmasının önemine işaret ederek, şöyle konuştu:

Yabancı bir firmanın tasarımına sahip olduğunuzda aslında sistemde bir değişiklik yapmak istediğinizde ya da bakım onarım ihtiyacı olduğunda o firmaya her zaman bağımlısınız. Bunun da ekonomik zorlukları var. Burada elde edilen bilgi birikimini sadece hidroelektrik santralleri açısından düşünmemek lazım. Elektrik makineleri tasarımı ülkemiz için oldukça önemli. Bu projeye başlamadan önce rüzgar türbin generatörü tasarımını da tamamladık. ASELSAN'ın EÜAŞ ortaklığıyla geliştirdiği yerli rüzgar türbin tasarımı var, bu türbin 4 megavat gücünde olacak. Bu rüzgar türbininin generatörlerini de ODTÜ ekibi olarak tasarladık ve Aksaray'da yerli üretim gerçekleştiriliyor. Yerli rüzgar türbininin de önümüzdeki yıl Alaçatı'da kurulması hedefleniyor. Elektrik makinaları tasarımı yetkinliğinin endüstride de birçok kullanım alanı var. Elektrik motorları, imalat sektöründen, uçaklara, gemilere ve trenlere kadar pek çok alanda kullanılıyor. Buradaki bilgi birikiminin aslında diğer sektörlere uygulanması gayet olası.

Keysan, tasarımını yaptıkları generatörle ilgili," Gücü artırmak yerine verimi daha iyileştirmeyi seçtik. Sarıyar Barajı'ndaki mevcut generatörün verimi, yüzde 95'ler dolayında. Yeni generatörde yüzde 97,5'luk verimleri öngörüyoruz. Bilgisayarlı tasarım, yeni malzemelerin efektif kullanımı gibi parametreler daha yüksek verimlerin elde edilmesi mümkün oluyor" bilgisini paylaştı.

Elektrik makineleri tasarımının disiplinler arası bir alan olduğunun altını çizen Keysan, şunları kaydetti:

"Projemizde de hem makine hem elektrik mühendisliğinden akademisyenler yer alıyor. Tasarladığımız generatör, 12 bin 800 voltta çalışıyor. Yüksek gerilimlerde çalıştığı için malzeme özellikleri önemli. Tasarımlarımızda, 3 boyutlu sonlu elemanlar yöntemini kullanıyoruz. EÜAŞ'ın sahadan gelen bilgisini üniversiteyle paylaşması bizim için oldukça değerli. EÜAŞ tesislerinde üretilen malzemelerin testleri laboratuvarlarımızda yapılıyor ve üretim başlamadan önce prototipleri doğrulama imkanımız oluyor".

Gençlere "ülkeye dönün" çağrısı

Yurt dışında doktorasını tamamladıktan sonra ülkesinde çalışmayı seçen ODTÜ'lü Ozan Keysan, gençlere şu tavsiyelerde bulundu:

2009-2014 yıllarında Edinburgh Üniversitesinde rüzgar türbinleri ile dalga ve gel-git enerjisinden elektrik üretimi konusunda doktora yaptım. Yurt dışında bilgi birikimini artıran gençlerimizin de ülkemize dönmesini temenni ediyorum. Türkiye'de elimizi taşın altına koymamız gereken noktalar var.