Tunus Cumhurbaşkanı'nın "olağanüstü kararlarının" ikinci yılında krizler devam ediyor

25 Temmuz 2023 14:40:14

Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said'in "siyasi krizini sonlandırmak" amacıyla Meclisi feshettiği ve başbakanı görevden aldığı "olağanüstü kararları"nın üzerinden iki yıllık sümesine rağmen, beklenenin aksine siyasi krizler derinleşerek devam etti.

Ülkede son 10 yılda yaşanan siyasi krizi sonlandırmak ve istikrarı sağlamak üzere Anayasa'nın kendisine verdiği hakkı kullandığını savunan Cumhurbaşkanı Said, sistem değişikliğinin önünü açan kararlarını ülkede Cumhuriyetin ilanının yıl dönümü olan 25 Temmuz’da duyurdu.

Başta Nahda Hareketi ve Tunus’un Kalbi partileri olmak üzere birçok siyasi oluşum ve sivil toplum kuruluşu (STK) Cumhurbaşkanı Said’in kararlarına, "anayasal darbe" şeklinde nitelendirerek karşı çıktı.

Cumhurbaşkanı Said’in kararlarının, Nahda Hareketi’ni hedef aldığını savunan bu nedenle destek olan Özgür Anayasa Partisi ise sonraki süreçte söz konusu kararların tüm siyasi partileri hedef aldığı gerekçesiyle Said’e bayrak açtı.

Said, 25 Temmuz’da aldığı olağanüstü kararların ardından ülkede sistem değişikliğini adım adım gerçekleştirdi.

AA muhabiri Cumhurbaşkanı Said'in peş peşe aldığı kararlarla başlayan süreci kronolojik olarak derledi.

Başbakanın görevden alınması ve Meclisin çalışmalarının dondurulması

Tunus'ta Kovid-19'un hızla yayılması ve ekonominin giderek kötüleşmesi üzerine hükümetin istifası ve parlamentonun feshedilmesi talebiyle ülke çapında gösteriler düzenlendi.

Gösteriler sırasında zaman zaman güvenlik güçleri ile göstericiler arasında arbede de yaşandı. Tüm bunlar devam ederken Said, 25 Temmuz'da Meclisin yetkilerinin 30 gün süreyle dondurulduğunu ve Başbakan Hişam el-Meşişi’yi görevden aldığını açıkladı.

Parlamentonun çalışmalarının dondurulması kararına karşı çıkan Meclis Başkanı Raşid el-Gannuşi ve beraberindeki göstericiler, 26 Temmuz günü sabah saatlerinde parlamento binası önünde eylem düzenledi.

Ordu tarafından giriş çıkışlara kapatılan parlamentonun önünde devam eden gösteriye, Cumhurbaşkanı Said taraftarları şişe ve taşlarla saldırdı.

Cumhurbaşkanı Said, 24 Ağustos’ta "devlet için tehlike teşkil ettiği" değerlendirmesinde bulunarak, bir sonraki duyuruya kadar parlamentonun faaliyetlerinin tamamen askıya alındığını açıkladı.

Meclisin askıya alınmasına tepkiler ve yeni hükümet

Cumhurbaşkanı Said’e Tunus’ta yaşanan süreçle ilgili endişelerini ifade eden Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, demokrasinin kazanımlarından olan parlamentonun çalışmalarına devam etmesi çağrısında bulundu.

Said, yurt içinden ve yurt dışından gelen tepkilere rağmen Meclise ilişkin kararını uyguladı. Cumhurbaşkanı Said, 117 sayılı kararnameyle 10 Eylül’de, yetkilerini genişleterek yürütme organını tamamen kendine bağladı.

Said ayrıca, yasa tekliflerinin Anayasa'ya uygunluğunu denetleyen geçici komisyonu da feshetti.

Cumhurbaşkanı Said, jeoloji profesörü olan 63 yaşındaki Necla Buden Ramazan’ı 29 Eylül’de yeni hükümeti kurmakla görevlendirdi.

Başbakan Buden, 11 Ekim’de başkent Tunus'taki Kartaca Sarayı'nda düzenlenen törende yemin ederek göreve başladı. Buden, Arap dünyasının ve Tunus'un ilk kadın Başbakanı oldu.

Said’in kararlarına uluslararası tepkiler ve yeni sistem için yol haritası

G7 ülkeleri olan ABD, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ve Kanada'nın Tunus büyükelçilikleri 10 Aralık’ta yaptıkları ortak yazılı açıklamayla ülkenin demokratik kurumlarının çalışmalarına bir an önce dönmesi çağrısında bulundu.

Cumhurbaşkanı Said, aldığı olağanüstü kararların ardından sıklıkla bahsettiği yeni yönetim için yol haritasını 13 Aralık’ta kamuoyuyla paylaştı.

Said, 25 Temmuz 2022'de hükümet sistemi değişikliği için Anayasa referandumuna, 17 Aralık 2022'de de erken genel seçime gidileceğini duyurdu.

Ülkede ayrıca ocak ayının başından 20 Mart'a kadar “ulusal diyalog” kapsamında e-istişarelerin yapılacağı açıklandı.

Cumhurbaşkanı Said, 5 Şubat 2022’de üyeleri yolsuzluk yaptığı ve Nahda Hareketi Başkan Yardımcısı ve eski Adalet Bakanı Nureddin el-Bahiri’ye yakın olduğu gerekçesi ile Yüksek Yargı Konseyi'ni feshettiğini bildirdi.

Feshedilen konseyin ardından 13 Şubat’ta kendisine “mesleki görevini ihlal eden her hakimi görevden alma” ve "hakimlerin grev yapmasına engel olma" yetkisi veren Said, Geçici Yüksek Yargı Konseyi’ni kuran kararnameyi imzaladı.

Tunus’un Fransa’dan bağımsızlığını kazanmasının 66. yıl dönümü olan 20 Mart 2022’de Nahda Hareketi ile bağımsız siyasilerden ve aktivistlerden oluşan Darbeye Karşı Vatandaşlar Girişimi, “darbe” olarak niteledikleri 25 Temmuz olağanüstü kararlarına karşı ilk gösterilerini gerçekleştirdi.

Parlamentonun feshi ve yeni Yüksek Seçim Kurulu üyelerinin atanması

Çalışmaları dondurulan Tunus Halk Meclisi üyeleri, 30 Mart’ta düzenledikleri online oturum ile Cumhurbaşkanı Said’in 25 Temmuz olağanüstü kararlarını iptal eden bir yasayı onayladı.

Cumhurbaşkanı Said, aynı gün devlet televizyonunda yaptığı açıklamayla Anayasa’nın 72. maddesine dayanarak “halkı ve devlet kurumlarını korumak için parlamentoyu feshettiğini” duyurdu.

Ulusal diyalog kapsamında düzenlenen e-istişare sonuçlarını 1 Nisan’da kamuoyuyla paylaşan İletişim Teknolojileri Bakanı Nizar Bin Naci, yaklaşık 500 bin Tunuslunun iştirak ettiği e-istişare sonuçlarına göre katılımcıların yüzde 86,4’ünün ülkede başkanlık sistemine geçmek istediğini açıkladı.

Nisan ayı sonunda yüksek Seçim Kurulu kanununda değişikliğe giden Said, 9 üye sayısını 7’ye indirdi ve kurul üyelerinin tamamının Cumhurbaşkanı tarafından seçilmesini kararlaştırıldı.

2012'den bu yana seçimleri denetleyen anayasal kurum olan Bağımsız Yüksek Seçim Kurulunda görev alacak üyelerin çoğunluğunu Tunus Halk Meclisi seçiyordu.

Cumhurbaşkanı Said, 10 Mayıs’ta Bağımsız Yüksek Seçim Kurulu başkanlığına Faruk Buasker’in getirildiğini açıklarken, kurulun yeni yapısını ve diğer kurul üyelerinin isimlerini de kamuoyuyla paylaştı.

Yeni Anayasa için istişare dönemi ve Said’e karşı birleşen muhalefet

Anayasa Hukuku Profesörü Sadık Beliyd’in başkanı olduğu Yeni Cumhuriyet İçin İstişare Komitesi 20 Mayıs’ta kuruldu.

Komite, referanduma sunulacak Anayasa için tavsiye taslak metni hazırlamakla görevlendirildi. Komite çalışmalarını 20 Haziran’da tamamlayarak yeni Anayasa taslağını Cumhurbaşkanı'na sundu.

Nahda Hareketi, Tunus'un Kalbi Partisi, Onur Koalisyonu, Tunus İrade Hareketi ve Emel Partisi'nin yanı sıra Darbeye Karşı Vatandaşlar Girişimi ile bağımsız siyasetçilerin yer aldığı muhalefetin çatı oluşumu Ulusal Kurtuluş Cephesi, 31 Mayıs’ta Emel Partisi Siyasi Komite Başkanı Ahmed Necib eş-Şabbi öncülüğünde kuruldu.

Cumhurbaşkanı Said, 1 Haziran’da, 57 hakimi yolsuzluk yaptıkları ve terör davalarına fesat karıştırdıkları iddiasıyla görevden ihraç etti.

Tunus Genel İşçi Sendikası'nın çalışanların talepleri doğrultusunda hükümet ile yürüttüğü müzakerelerin çıkmaza girmesi üzerine sendikanın kamu kuruluşlarında çalışan üyeleri, 16 Haziran’da ülke genelinde bir günlük grev yaptı.

Tartışmalı yeni anayasa için referandum

Halk tarafından oylanacak yeni Anayasa taslağı 30 Haziran’da resmi gazetede yayımlanarak kamuoyuna duyuruldu.

Anayasa Hukuku Profesörü Beliyd yeni Anayasa taslağının resmi gazetede yayımlanmasının ardından yaptığı açıklamada Yeni Cumhuriyet İçin İstişare Komitesi tarafından hazırlanan taslak ile Cumhurbaşkanı Said’in duyurduğu Anayasa taslağının aynı olmadığını bu yeni Anayasa taslağının ülkeyi diktatörlüğe götürebileceği uyarısında bulundu.

Yurt dışında yaşayan Tunusluların 23 Temmuz’da oy kullanmasıyla başlayan yeni Anayasa referandumu 25 Temmuz’da ülke genelinde kullanılan oylarla tamamlandı.

Muhalefetin boykot ettiği referandumda kayıtlı 9 milyon 296 bin 64 seçmenin yüzde 30,5’i oy kullandı. Düşük katılımlı referandumun sonucunda yüzde 94,6 “evet” oyuyla yeni Anayasa kabul edildi.

Düşük katılımlı genel seçimler ve yeni parlamento

Ülkedeki önemli siyasi partilerin boykot ettiği 17 Aralık 2022'deki erken genel seçimlere katılım oranı Anayasa referandumunun da çok altında kaldı.

Seçmenlerin sadece yüzde 11,22'sinin sandığa gitmesi muhalefetin Cumhurbaşkanı Said’in meşruiyetini tartışmaya açmasına yol açtı.

Seçimlerin ardından peş peşe açıklama yapan siyasi partiler, halkı 14 Ocak’ta devrime sahip çıkmak ve Kays Said’in 2021 kararlarına karşı durmak için sokaklara çıkmaya çağırdı.

Genel seçim sonuçlarının ilanının ardından yeni Anayasa'ya göre 161 sandalyeli Tunus Halk Meclisine 7 bölgeden aday çıkmadığı için 154 milletvekili seçildi.

Yeni Parlamento 13 Mart’ta açılış oturumuyla çalışmalarına başladı. Eski Tunus Baro Başkanı İbrahim Buderbale Meclis Başkanı olarak seçildi.

"Devlet güvenliğine karşı komplo kurmak" soruşturmasında onlarca kişi tutuklandı

Muhalefetin, kendilerini sindirmeyi amaçladığını iddia ettiği, 11 Şubat'ta başlatılan gözaltı operasyonları ile onlarca siyasi, gazeteci, aktivist, hakim ve iş insanı “devlet güvenliğine karşı komplo kurmak” suçlamasıyla tutuklandı.

Nahda Hareketi'nin eski yöneticilerinden Abdulhamid el-Celasi, İş ve Özgürlükler için Demokratik Blok Partisi yöneticilerinden Hiyam et-Turki, iş insanı Kemal Latif, Nahda Genel Başkan Yardımcısı ve eski Milletvekili Nureddin el-Bahiri, Mozaik FM Genel Yayın Yönetmeni Nureddin Butar, Cumhuriyet Partisi Genel Sekreteri İsam eş-Şabbi, Ulusal Kurtuluş Cephesi üyelerinden Anayasa Profesörü Cevher bin Mübarek, siyasi aktivist Şeyma İssa ve eski Demokratik Akım Partisi Genel Sekreteri Gazi eş-Şevaşi tutuklananların arasında yer aldı.

Bir toplantıdaki sözleri nedeniyle "halkı iç savaşa yönlendirmek" suçlamasıyla 17 Nisan’da evine baskın yapılarak gözaltına alınan Nahda lideri Raşid el-Gannuşi de ulusal ve uluslararası arenadaki tepkilere rağmen 48 saatlik polis sorgusunun ardından tutuklandı.

Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, ülkede bazı siyasilerin, "devletin güvenliğine karşı komplo kurma" ve "ekonomik krizi körüklemeye yönelik adımlar"dan ötürü gözaltına alındığını söylemişti.