Rusya ve İran'ın büyük korkusu!
Sabir Askeroğlu-Dış Politika Uzmanı
ABD’nin Afganistan’dan çekilme süreci ve barış görüşmeleri Rusya ve İran tarafından yakından takip ediliyor. Her iki aktör de ABD sonrası Afganistan sürecine yön vermeye çalışıyor. Ortaya çıkabilecek riskleri en aza indirmenin yollarını arıyor. Çoğu durumda Rusya ile İran’ın Afganistan politikası ve çıkarları örtüşüyor olsa da her ikisinin de politikası ABD’nin politikalarına bağlı olarak şekilleniyor.
Sabir Askeroğlu
Obama Yönetiminin Afganistan’daki askeri sayısını 100 binden 10 bine indirme kararı Rusya’nın Taliban’la ilişki kurmasına neden oldu. 2015’ten itibaren Rusya Taliban’ı her sene Moskova’ya davet etmeye başladı. Benzeri bir şekilde İran da Trump Yönetimi Afganistan’daki Amerikan askerlerinin tamamını geri çekme kararını almasının ardından Taliban’la görüşmelere başladı.
ABD ‘nin varlığı Rusya’nın çıkarına
Rusya, ABD sonrası Afganistan’a ilişkin herhangi bir politika geliştiremediği için Washington’un çekilme kararına karşı çıkmaktaydı. Taliban sorununu çözmeden Afganistan’dan çekilmesi Rusya’nın güney sınırları için ciddi güvenlik riskleri taşımaktadır. ABD’nin askeri varlığı ise bölgenin istikrar unsurudur. Konuyla ilgili Ekim 2020 tarihinde açıklama yapan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, “Afganistan’da bulunan Amerikan askerleri Rusya’nın çıkarınadır. Çünkü ülkede istikrarı ABD sağlıyor. Amerikan askerlerinin çekilmesi Rusya için riskleri ve maliyeti artıracaktır” açıklamasında bulunmuştur. İran resmî makamları ise Rusya’dan farklı olarak Afganistan’da asıl istikrarsızlık kaynağının ABD olduğunu söylemektedir. 16 Nisan 2021’de İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, ABD ve NATO güçlerinin Afganistan’dan çekilmesini desteklediklerini açıklamıştır.
Fakat ABD çekilme konusunda çok kararlı olması nedeniyle Rusya Afganistan yaklaşımını değiştirerek “B planına” geçmiştir. ABD’nin Afganistan’dan çekilme kararını desteklemeye başlamıştır. Rusya Dışişleri Bakanlığı Şubat 2020 tarihli ABD-Taliban anlaşmasını desteklediklerini, geçici Afgan hükümetinin kurulmasını ve Taliban’ın siyasi sisteme ve uluslararası topluma entegre edilmesi konusunda ABD’yle anlaştıklarını açıklamıştır. Ayrıca Rusya, ABD, Çin ve Pakistan’ın katılımıyla yapılan Moskova platformu olarak bilinen toplantıların istişare nitelikte olup barış görüşmelerine destek amacı taşıdığını belirtmiştir.
Afganistan’ın kaderi kimin elinde
İran ise Rusya’dan farklı olarak Afganistan’ın kaderini belirleyen (ABD-Taliban anlaşmasının) yapılmasında Afgan hükümetinin yer almaması ve anlaşmanın Amerikalıların öncülüğünde yapılıyor olması nedeniyle karşı çıkmaktadır. İran’a göre Afganistan’da barış ve istikrar ancak Afganlılar arasında diyalog ve komşu ülkelerin çıkarları çerçevesinde sağlanabilir. Ayrıca 2001’de imzalanan Bonn Anlaşmasına göre Afganistan istikrarı için İran kilit aktörlerden biri olarak kabul edilmiş olmasına rağmen Tahran’ı sürece dâhil edilmemesinden de rahatsızlık duymaktadır. Bu hakkın kendisine tekrar verilmesini istemektedir.
Taliban’ın Afganistan’ın geleceğine etkisi
Rusya ile İran’ın Afganistan politikasındaki benzerliklerden biri de Taliban’a ve Afganistan’ın geleceğine ilişkindir. Taliban hem Rusya hem de İran tarafından resmî olarak hâlâ bir terör örgütüdür. Fakat her ikisi de Taliban Afganistan’ın bir gerçeği olduğunu ve ülkede istikrarın sağlanması için sürece dâhil edilmesi gerektiğine inanmaktadır. Moskova gibi Tahran da Taliban’ın Afgan Hükümetinin sadece bir parçası ve diğer siyasi aktörlerden sadece biri olmasını savunmaktadır. Taliban’ın herhangi bir şekilde ülkenin tamamına hâkim olmasına karşı çıkmaktadır. İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif “Taliban eğer 1990’lı yılların ideolojisine geri dönmek istiyorsa bu imkânsızdır. Çünkü şimdiki Afganistan çok farklıdır. Biz Afganistan’ın geleceğinin cumhuriyet şeklinden ve mevcut anayasal düzen olmasından yanayız.” değerlendirmesinde bulunmuştur.
Afganistan’da iç siyaset belirsizliği
Rusya ve İran Taliban’la ilişkilerini iyi tutmaya çalışsa da Taliban onlar için hâlâ bir güvenilir aktör değildir. ABD’nin çekilmesinin ardından nasıl bir politika izleyeceği belirsizdir. Anlaşmaya uymayarak merkezi hükümeti zayıflatıp ülkenin tamamına hâkim olmak isteyebileceği de ihtimaller arasındadır. Bunun için Moskova ve Tahran, Kâbil hükümetiyle olduğu gibi ülkedeki diğer aktörlerle de ilişkilerini güçlendirerek Afganistan iç siyasetine etki yapmanın yollarını aramaktadırlar. Hatta İran, Suriye iç savaşında İran’ın vekil güçleri olan ve Afgan Şialarından oluşan “Fatimiyyun” silahlı örgütünün Afganistan’da terörizmle mücadele için kullanılabileceğini söylemiştir. Rusya’nın askeri istihbarat servisi uzun yıllardır Afganistan’da faaliyet yürüttüğü bilinmektedir. İran gibi Rusya’nın da paralı askerleri kullanma tecrübesi vardır.
Sonuç olarak Rusya ve İran’ın Afganistan politikalarında bazı teknik farklılıklar olsa da genelde çıkarları örtüşmektedir. Bunun en önemli nedeni Taliban korkusudur. ABD’nin çekilmesinden sonra Taliban’ın alacağı kararlar Rusya ile İran’ın politikalarını belirleyecektir.
"Üye/Üyeler suç teşkil edecek, yasal açıdan takip gerektirecek, yasaların ya da uluslararası anlaşmaların ihlali sonucunu doğuran ya da böyle durumları teşvik eden, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, pornografik ya da ahlaka aykırı, toplumca genel kabul görmüş kurallara aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde hiçbir İçeriği bu web sitesinin hiçbir sayfasında ya da subdomain olarak oluşturulan diğer sayfalarında paylaşamaz. Bu tür içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk münhasıran, içeriği gönderen Üye/Üyeler'e aittir. MİLAT GAZETESİ, Üye/Üyeler tarafından paylaşılan içerikler arasından uygun görmediklerini herhangi bir gerekçe belirtmeksizin kendi web sayfalarında yayınlamama veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. Milat Gazetesi, başta yukarıda sayılan hususlar olmak üzere emredici kanun hükümlerine aykırılık gerekçesi ile her türlü adli makam tarafından başlatılan soruşturma kapsamında kendisinden Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 332.maddesi doğrultusunda istenilen Üye/Üyeler'e ait kişisel bilgileri paylaşabileceğini beyan eder. "
Yorum yazma kurallarını okudum ve kabul ediyorum.