Hacı Murat: Bir direniş romanı

11 Kasım 2020 01:00:00

Tolstoy ölümünden sonra basılan son romanı Hacı Murat'ı gerçek olaylardan esinlenerek yazmıştır. Romanda yazar Rus İmparatorluğu'na karşı kanının son damlasına kadar kahramanca savaşmış Çeçen isyancı Hacı Murat'ın hikâyesini anlatır.

1854 yılındaki Kırım Savaşı’na katılan Tolstoy o döneme dair anılarından ve tecrübelerinden hareketle canlı bir anlatı dünyası kurmayı başarmıştır. Egemenler ve uyrukları arasındaki ilişkileri gerçekçi bir tarzda anlatan roman, 1896 ile 1904 yılları arasında kaleme alınmıştır.

İnsanın hayatında gerçekleşebilecek her olay, karşılaşabileceği durumlar, sevinçler, üzüntüler başta olmak üzere her şey romanın konusu olabilir. Elbette bunları başarabilmek için hayatı, insanları ve doğayı iyi bir şekilde gözlemlemek şarttır. Bu anlamda roman hayatın ve insanın kendisidir. Ele aldıkları konulara göre sosyal, psikolojik, tarihi, biyografik, macera, polisiye gibi türlere ayrılır.

Tarihi Roman

Roman türleri bakımından Hacı Murat’ı rahatlıkla tarihi roman kategorisine dâhil edebiliriz. Tolstoy romanın başlarında bu bağlamda okuyucuya şu ipucunu vermektedir: “(…) bu bana epey önce Kafkasya’da geçmiş, birazına tanık olduğum, birazını görenlerden dinlediğim, birazını canlandırdığım bir öyküyü anımsattı. Belleğimde kaldığı ve hayalimde canlandığı kadarıyla şöyle bir öyküydü bu.”

Bu çerçevede Tolstoy’un Hacı Murat romanına daha yakından bakacak olursak şunları söyleyebiliriz: Gerçek tarihsel olaylara dayanarak yazılan roman adını Çeçen lideri Şeyh Şamil zamanında yaşamış ve onun yardımcılarından olan Avar kökenli liderden alır.Şeyh Şamil’le anlaşmazlığa düştükten sonra Rusların tarafına geçen Murat’ın dramını ve arada kalmışlığını anlattığı için okurlarını etkiliyor. Bir süre sonra her iki tarafın da güvenini kaybeden bir kahramanın çıkmazına odaklanmak gerçekten de büyük bir yazarın üstesinden gelebileceği bir durum. Bu yüzden “Tolstoy olmasaydı, edebiyat, çobanı olmayan bir sürü, içinden çıkılamaz bir kördüğüm olurdu.” diyenAnton Çehov çok haklıdır.

Kahramanımız Ruslar tarafından önce sıcak bir karşılama görse de, hemen sonrasında casus olduğu şüphesiyle takibe alınır. Murat, karısı ve oğlunun Çeçenlerin eline düştüğünü öğrenince her şeyi göze alarak onları kurtarmak üzere yollara düşer. Büyük bir ideal için savaşan iki kişiyi karşı karşıya getiren bu mücadele dolu hikâye, yüzyıllar öncesinden bugüne uzanan siyasi sorunların doğasına da ışık tutuyor.

Dram ve Kafkasya güzellemesi

Tolstoy dehasının son ifadelerinden Hacı Murat romanında dikkat çeken bir başka kişi ise hiç şüphesiz İmam Şamil yahut bilinen adıyla Şeyh Şamil… Kafkas kartalı unvanıyla da tanınan Şeyh Şamil, Kafkas halklarının hem dinî hem de siyasi önderidir. Romanı okuyanlardan bir kısmı Tolstoy’un Şeyh Şamil’i kötülediğini yazıyorlar. Evet, doğrudur bu fakat romanın özü bakımından çok önemli değildir. Bir kere romancının merkeze aldığı kişi Hacı Murat olduğu için, onun anlaşamadığı Şeyh Şamil’le ilgili anlatımlarda menfiliklerin bulunması gayet doğaldır. Romancı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun dediği gibi “ Roman bir şeyi ispat için yazılmaz. Kalbimiz hayatın hangi tarafını tutuyorsa, hayatın hangi tarafı ile ilgileniyorsanız o tarafı ele alır, o tarafı yansıtırsınız ve kendi mizacınıza göre şekil verirsiniz.”

Kafkasya güzellemesi niteliğindeki romana tasvirler, benzetmeler ve karşılaştırmalar ayrı bir güzellik katmaktadır. Tolstoy romanı Rusya’da “tatar” da denilen bordoya çalan göz alıcı çiçeğiyle hemen fark edilen deve çiçeğinden yola çıkarak yazmıştır. Romanın başında uzun uzun anlatılan bu çiçekle Hacı Murat arasında benzerlik kurulduğunu şuradan anlayabiliriz: “O, çevresindeki bütün kardeşlerini yok eden insanoğluna teslim olmamıştı.” (s.3) Dram atmosferi yoğun romanda ayrıca Tolstoy’un İslam’a ve Müslümanların hayatına aşinalığının da yüksek derecede olduğunu görülmekte. Bu yönüyle roman bir şaheserdir.

Üzerinden hayli zaman geçse de Tolstoy’un olağanüstü canlılıktaki Hacı Murat romanı dünyada hâlâ devam eden egemenlik ilişkilerinin yol açtığı dramları fark etmek için okunması gereken romanlardan biri.

Hacı Murat: Bir direniş romanı

Yorum Yazın