Günümüz sosyal medya fenomenleri: 'Kullan at' çağında unutulup gidecekler

07 Eylül 2023 23:33:30

Şöhret ve kolay para kazanma uğruna cinsellikleriyle ön plana çıkan 'fikir üretemeyen' sosyal medya fenomenlerinin son zamanlarda arttığını söyleyen uzmanlar, "Çocuklarını bile bu uğurda çekinmeden sergileyen bu tip insanlar, kullan at kültürü çağında unutulup gidecek. Fakat ortada çok ciddi bir toplumsal sorun ve veri güvenliği meselesi var" dedi.

Haber: Eylül Baysal

Her çağ, her icat, her uygulama kendi sorunlarını da beraberinde getiriyor. Bu çağın çözülmesi gereken meselesi de sosyal medya ve teknoloji kullanımı. Bunlardan en yaygın ve kolay olanı sosyal medya uygulamaları. Çünkü akıllı bir telefona sahip olmanız ve herhangi bir uygulamada hesap açmanız yeterli. Sonrasında bilgi, birikim, kültür, kişilik, iş ve beklentileriniz doğrultusunda Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn, YouTube, TikTok, Pinterest, Snapchat, Reddit, Tumblr, WhatsApp, Telegram ve Discord gibi daha birçok uygulamada paylaşım yapabilirsiniz.

Nüfusun yüzde 73,1’i aktif sosyal medya kullanıyor

Yapılan bir araştırmaya göre, dünyada son 3 yılda 1 milyardan fazla yeni kullanıcı sosyal medya kullanmaya başlarken, Türkiye’de nüfusun yüzde 73,1’i aktif sosyal medya kullanıcısı. İlk sırada da, aylık sosyal medya kullanımında 21 saat 24 dakika ile Instagram yer aldı. TikTok ise 20 saat 54 dakika ile ikinci sırada konumlandı. Bu arada dünyada influencerları takip etme oranına baktığımızda Türkiye, yüzde 11,7 ile 49’uncu sırada. Kullanıcıların yüzde 36,8’inin markalarını sosyal medyadan keşfetmesi de bu alanı tanıtım ve pazarlamanın cazibe merkezine dönüştürüyor.

Fikirsiz paylaşımlar artıyor

Hâl böyle olunca, sosyal medya platformları sadece markalar için değil, aynı zamanda insanların da kullandığı en popüler uygulama merkezi haline geldi. Vasıflı vasıfsız, fikri olan olmayan, ev hanımı iş kadını, köylü şehirli, işveren işçi, beyaz yaka mavi yaka, Türkiye’nin 7 bölgesinde yaşayan 7’den 70’e neredeyse herkes sosyal medyada paylaşım yapıyor. Bazıları bilgi paylaşırken, bazıları da bedenleri sergiliyor. Bazıları da çocuklarını. Bu noktada fikirsiz paylaşımların, sadece bedenlerin sergilendiği paylaşımların ve paylaşanların artması dikkat çekici bir boyutta.

Sosyal medya çukuru büyüyor

Özellikle cinselliği ön plana çıkaran, garip figürlerle sadece oynayan ya da bir fon müziğiyle yüzünü gösteren kişilerin 10 binlerce takipçiye, milyonlarca izlenme oranlarına ulaşması ve neticesinde birçok marka tarafından ürün tanıttırılması, daha fazla insanın bu sosyal medya çukuruna düşmesine neden oluyor. Biz de bu konunun nedenini ve neden olacaklarını alanında uzman iki sosyoloğa, bir psikoloğa, eğitimciye, iletişim uzmanına ve sosyal medya uzmanına sorduk. İşte sırasıyla sosyal medya sorunuyla ilgili açıklamalar:

‘Şöhret uğruna akılları ayaklar altında’

“Şöhretler ve tanınmalar kalıcı değil, çağımız kullan at çağı (Disposable) şu an da yaşadığımız kültür de kullan at kültürü” diyen Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü öğretim görevlisi Prof. Dr. Bedri Gencer, “Haliyle sosyal medyada kendilerini, çocuklarını ya da yaşlıları bu işin içine koyanlar burada uzun süreli kalmayacaklar. Bu kişiler reyting ve şöhret uğruna, akıllarını fikirlerini ayaklar altına alıyor” diye konuştu.

Fenomenlerin artması bu çağ ile alakalı

Gencer, “Toplumda ciddi bir akıl tutulması yaşanıyor. Bunu tepkisel olarak söylemiyorum. Bugün ciddi bir psikolojik test yapılsa ruh sağlığı yerinde çok az insan çıkar. Toplumda müthiş bir nefret var. Cemaat kültürü ve dinleme kültürü kayboldu. Görsel kültürle birlikte insanlar akıllarında hiçbir şeyi tutamıyor. Kullan at çağındayız. Fenomenlerin artması bu çağ ile alakalı, bu insanlar da kullan at olarak hayatlarımıza girip çıkacaklar bir süre sonra kimse bunları hatırlamayacak” dedi.

Ebeveynler çocuklarını istismar ediyor

Ssoyal medyanın çocukların üzerindeki etkisiyle ilgili konuşan Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Özkan Sapsağlam, “Sosyal medyada kendi çocuklarını paylaşan ebeveynler, çocukları duygusal ve ekonomik anlamda istismar ediyor. Çocuklarla birlikte paylaşılan fotoğraflar ya da çocukla birlikte içerik üretildiğinde oradaki hedef kitle daha da artıyor. Örneğin sosyal medyada 3 yaşındaki çocuğun kanalı var ve bu çocuğun makyaj yaptığı videoları paylaşıyorlar. Bu psikolojik, davranışsal ve sağlık açısından doğru değil” beyanında bulundu.

Takipçiyi artırmak için kafalarında yumurta kırıyorlar

“Fenomen olmak ve takipçi almak için hiçbir değer ve normun alınmadığı bir dönemdeyiz” diyen Sapsağlam şunları söyledi: “Çocukların kafasında yumurta kırma akımı başladı. Bunun amacı takipçi sayısını artırmak fakat burada çocuğun ruh sağlığı, psikolojisi üzerindeki etkilerini kimse takmıyor. Çocukların korunması hem ulusal hem de uluslararası hukuksal metinde güvence altına alınmıştır. Çocuk hakları evrensel sözleşmesinde temel olarak dört başlıkta toplanmıştır. Bunlar yaşama, gelişme, koruma ve katılma yani çocuğun her türlü istismara karşı korunması gerekir.”

Çocukların fotoğrafı cinsel istismar için kullanılabilir

Sosyal medyada kendilerini ve özellikle çocuklarını paylaşan kişilerin veri güvenliği korunuyor mu? Sorusuna cevap veren Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Ali Murat Kırık, “paylaşılan fotoğraflar ve kişisel bilgiler, kullanıcıların mahremiyetini ve güvenliğini tehlikeye atabilir. Özellikle çocukların fotoğrafları ve kişisel bilgileri, kötü niyetli kişilerin eline geçtiğinde istenmeyen durumların yaşanmasına yol açabilir. Bilgiler, kimlik hırsızlığında ve dolandırıcılık gibi suçlarda kullanılabileceği gibi sahte hesaplarda oluşturabilir” açıklamasını yaptı.

İçerik paylaşımına dikkat edilmeli

Kırık, “Özellikle çocukların fotoğrafları cinsel içerikli istismar veya taciz amaçlı kullanılabilir. Fotoğraf ve videoların silinmesi, veri güvenliği konusundaki riskleri tamamen ortadan kaldırmıyor. Bu içeriklerin dijital dünyada yayılma potansiyeli var. Başkaları tarafından indirilip kopyalanabilir ve farklı platformlarda ya da hesaplarda paylaşılabilir. Özellikle çocukların ve özel yaşamın paylaşımı, kişisel güvenlik ve mahremiyet açısından özel bir hassasiyetin gerektiriyor. Bu nedenle, veri güvenliği sağlamak için içerik paylaşımına dikkat etmek gerekiyor” şeklinde konuştu.

Görünür kalmak için cinsellik devrede

Yeditepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Başkan Yardımcısı Dr. Mehmet Tolga Uslu, “Hep görünür kalmak gerektiği için bariz şeyler yapmak gerekiyor bunun içinde cinsellik devreye giriyor. Bu da insanları gittikçe daha ucuz, daha az düşünen bir konuma getiriyor” şeklinde konuştu. Pazarlama derdi olan firmalar için sosyal medyanın çok verimli bir alan olduğunu söyleyen Uslu, “İnsanların, kendisindenmiş gibi görünen birinin postunda, bir ürünü satın alma motivasyonu çok artıyor. Çünkü takip ettiğiniz kişinin kullandığını görüyorsunuz. Reklamcılık için yeni bir medya” dedi.

Reklam verenler için ölçümü kolay

Uslu şöyle konuştu: “Reklamın etkileşimini ölçmek çok kolay kaç post yapılıyorsa kaç layk alıyorsa sizin reklamınız o kadar etkin. Halbuki diğer reklamlarda bunun ölçülmesi büyük iştir. Bilbordlara bir reklam veriyorsunuz bunu kaç kişinin gördüğünü bilmeniz çok zor. Yoğun araştırmalar yapacaksınız ki reklamları verirken uğraştığınız kadar ölçerken de uğraşacaksınız. Bunlarda öyle bir şey yok. Paylaşım sayısında beğeni sayısında ya da yorum sayısında bunu hemen çözüyorsunuz. Çok küçük bütçelerle güçlü reklamlar yapılabiliyor.”

Fikir olmayınca, bedenleri ve kazançları ön planda

Sosyal medya uzmanı Said Ercan, “Sosyal medyada bedenini paylaşan insanları incelediğimizde karşımıza çıkan ilk unsur şatafatlı ve tamamıyla maddi unsurlarla bezeli bir hayatlarının olması. Bu hesaplarda bir fikir üretilmiyor. Genellikle hesap sahibi ya kendini ya da yaşamış olduğu bu şatafatlı hayatı paylaşıyor. Bu paylaşımlara maruz kalan gençler işte tam da bu sebeple tektipleşiyor. Aynı sıradan ve birbirine benzer insanlar, birbirine benzeyen hayatlara ve bu kişilere öykünen bir nesil oluşturuluyor” değerlendirilmesinde bulundu.

Cinsellik ve estetik kaygısı hat safhada

Ercan, “Bu kişiler fikir dünyaları ile ön plana çıkmakta zorlandıkları için bedenleri ve maddi kazançlarıyla ön plana çıkmaya çalışıyor. Tanınmış kadın kişilerin vücut hatlarını sergileme ihtiyacı hissetmeleri ise maalesef cinselliğin ve estetik kaygıların toplumda hat safhada yaşanıyor olması. Talep arttıkça arzın artması kaçınılmaz, markalar genelde teşhirci fenomenlere reklam verme eğiliminde oluyor. Kapitalizmin ruhunda zaten tüketmek var. Vücut hatları ile estetize edilmiş insan rol modele dönüşüyor bu da beraberinde takipçi ve reklam getiriyor” ifadesini kullandı.

Kaygı, depresyon ve uyku bozukluğu olabilir

Sosyal medya kullanımının psikolojik nedenleriyle ilgili konuşan Psikolog Feyza Mollaahmetoğlu, “Bildiğiniz gibi neredeyse tüm sosyal medya uygulamalarında beğeni butonu var. Uygulamalardaki rengarenk, ilgi çekici beğeni butonları sayesinde bildirimlere düşen beğeni sayısı beyindeki ödül mekanizmasını aktif hale getiriyor. Araştırmalara göre bu paylaşımları yapan kişilerin paylaşımları beğenildiğinde mutluluk hormonu olarak bilinen dopamin miktarlarında artış gözlemleniyor” dedi.

Çocukların olumsuz etkilenme riski var

Olumlu geri bildirim almanın iyi hissettirdiğini belirten Mollaahmetoğlu şu ifadelerin kullandı: “Amerikan Psikiyatri Birliği'ne göre bakıldığında sosyal medya bağımlılığı olarak tanımlanan bir bağımlılık türü yok. Fakat sosyal medya kullanımı diğer bağımlılık türleriyle aynı alanlarda işleniyor. Buna rağmen yoğun sosyal medya kullanımı, kaygı, depresyon ve uyku bozukluklarına neden olabiliyor. Bunun sonucunda ebeveynin kendi iç dünyasındaki zorlanmaları çocukla iletişimine yansıyabiliyor ve çocuğun bu durumdan olumsuz etkilenme riski artabiliyor.”