Çizgi filmden programlara, oyundan oyun videolarına kadar çocuklar için hazırlanan faydalı ve zararlı birçok içerik, televizyon kanalları, akıllı telefon ve bilgisayar aracılığı ile internetteki dijital video platformlarından çocuklara sunuluyor. Yetişkin olarak ne izleyip ne izlemeyeceğimize kolayca karar verebilirken, gelişim dönemindeki çocuklar karşılarına çıkan zararlı içerikleri izlemek ve oyunları oynamak durumunda kalabiliyor.Peki, ebeveynler ekran aracılığı ile farklı platformlardan çocuğa sunulan içerik ve oyunların zararlı olup olmadığını nasıl anlayabilir? Çocuğu nasıl koruyabilir ve ekran kullanımını nasıl daha faydalı hale getirebilir? Konuyla ilgili ebeveynlerin aklına takılan soruları TRT Çocuk Dijital Medya Uzmanı Fadime Güzelçoban’a yönelttik.Ekran mı, oyun mu, oyunun türü mü sakıncalı?Bebeklik döneminde çocuklara nasıl ona zarar verebilecek oyun ve oyuncaklar sunulmuyorsa, dijital oyun ve oyuncakların seçiminde de aynı temel hassasiyeti göstermek yeterlidir. Özellikle dövüş, aksiyon, simülasyon, rol yapma, hayatta kalma, öldürme, korku, savaş, şiddet içeren oyunlardan uzak durulmalıdır.Oyun; çocukların fiziksel, bilişsel, sosyal-duygusal, dil gelişimi, öz bakım becerileri için oldukça önemlidir. Bebeklik döneminde çıngırak gibi görece basit oyuncaklarla başlayan eğlenerek öğrenme serüveni, çocuk büyüdükçe farklılaşan oyun ve oyuncaklarla devam eder. Oyun oynamak, çocukların hayatı aktif bir şekilde keşfetmesine, sosyal etkileşim kurmalarına, fiziksel etkinlikler ile kendilerini geliştirmelerine olanak sağlar. Çocuğun oyunla gelişim sürecinde dijital oyun ve oyuncaklar, eğlenceli olması, eğitim sürecindeki faydaları, görsel zenginliği, erişim kolaylığı ve düşük maliyetli olması gibi sebeplerle hem ebeveyn hem de çocuklar tarafından oldukça fazla tercih ediliyor.Dijital anlamda sakıncalı oyunları anlamak aslında ebeveynler için oldukça kolay. Bebeklik döneminde çocuklara nasıl ona zarar verebilecek oyun ve oyuncaklar sunulmuyorsa, dijital oyun ve oyuncakların seçiminde de aynı temel hassasiyeti göstermek yeterlidir. Özellikle dövüş, aksiyon, simülasyon, rol yapma, hayatta kalma, öldürme, korku, savaş, şiddet içeren oyunlardan uzak durulmalıdır. Çocuk bu oyunların zararlarını anlayabilecek yaştaysa sakıncaları kısaca anlatılmalı, değilse kısaca yaşına uygun olmadığı bilgisi verilmelidir.Ebeveynler, dijital platformlarda oyun ya da uygulama seçerken özellikle 6 yaşa kadar çocuklarının yanında olmalı ve onu yaşına uygun içeriklere yönlendirmelidir. İzledikleri ve oynadıklarıyla ilgili onunla konuşmalı, yaşına uygun olmayan içerik ve oyunlarla karşılaştıklarında ne yapması gerektiği mutlaka öğretilmelidir. Böylece çocuk zararlı içeriklerden kendini korumayı ve uzak durmayı öğrenir.Bazı aileler çocuklarını ekrandan uzak tutma eğiliminde, bazıları süreyi kısıtlıyor. Doğru ekran yönetimi nasıl olmalı?Çocukların ekran kullanım süresiyle için dünya genelinde kabul görmüş standartlar bulunuyor. Buna göre ilk 18 ay çocuklar ekranla tanıştırılmaması, 18-24 ay arasında ise ekran, ebeveyn ile birlikte sadece iletişim amaçlı kullanılması öneriliyor. 2-5 yaş arasında ekran kullanım süresinin örneğin günlük 1 saat ile sınırlandırılması tavsiye ediliyor. 5-10 yaş arasında bu sürenin 1-1,5 saatle sınırlanması önerilirken, 11 yaş ve sonrasında ekran kullanım süresinin bireysel sorumluluklar verilerek aile takibiyle olması tavsiye ediliyor.Ekran süresi yönetimi ile çocuğun uyku, fiziksel aktivite, oyun ve diğer ihtiyaçları için yeterince zamanı kalıyor. Kontrollü ekran kullanımı çocuklarda obezite, uyku bozukluğu, huzursuzluk ve iletişim problemleri yaşanmasını da önlüyor. Bu konuda ebeveylerin örnek olması oldukça önemli. Örneğin uykudan bir süre önce ailece tüm ekranlar kapatılarak birlikte kitap okunabilir, hayal gücünü geliştiren masal ve hikayeler anlatılabilir.Ekran kullanım süresinin aşılması çocuğu nasıl etkiler? Ebeveyn ne yapmalı?Sürecin iyi yönetilememesi çocuklarda ekran bağımlılığına sebep olabiliyor. Bu durum çocukların dil, bilişsel, sosyal-duygusal ve fiziksel gelişim alanlarında durağanlık, gerileme gibi birçok problemi ortaya çıkararak yaşam becerilerinde zayıflık yaşamalarına sebep olabiliyor.Özellikle dijital oyun oynayan çocukların belirlenen ekran sürelerini aştığını, buna uyamadığını gözlemliyoruz. Sürecin iyi yönetilememesi çocuklarda ekran bağımlılığına sebep olabiliyor. Bu durum çocukların dil, bilişsel, sosyal-duygusal ve fiziksel gelişim alanlarında durağanlık, gerileme gibi birçok problemi ortaya çıkararak yaşam becerilerinde zayıflık yaşamalarına sebep olabiliyor.Çocuklarda eğitim dışında, günlük 2 saat eğlence amaçlı ekran kullanımı hafif kullanım; 2-8 saat arası riskli kullanım; 8 saat kullanımı orta derece bağımlılık; 14 saat ve üstü kullanım ise şiddetli bağımlılık olarak değerlendiriliyor. Ancak burada dikkat edilmesi gereken sadece bilgisayar ve akıllı telefon değil, çocukların maruz kaldığı veya kullandığı tüm ekranlar, araçlar olarak belirtiliyor.Süre sınırlamalarının yanı sıra çocuğun akıllı telefon, TV gibi cihazlara şahsen sahip olmaması konusu önem arz ediyor. Zira çocuğun kendine ait bir cihazla ilişkisi, bir yetişkinden belirli izinler çerçevesinde ödünç aldığı cihazla ilişkisinden çok daha farklı olmaktadır. Kendine ait cihazda çocuğun olaya bakış açısı değişmekte, başta kullanım süresi olmak üzere, birçok noktada sağlıklı sınırların dışına çıkma olasılığı önemli ölçüde artmaktadır.Dijital mecrada çok çeşitli oyunlar bulunuyor. Strateji içeren, problem çözmeyi kolaylaştırıcı oyunlar da yer alıyor. Ebeveynler çocukları için ne tür oyunları tercih etmeli?Ebeveyn öncelikle çocuğunun ne tür oyunları sevdiğini, hangi alanlarda yetenekli ya da eksik kaldığını iyi bilmelidir. Böylece çocuğunu ilgi alanına uygun, gelişimini destekleyecek tasarım, teknoloji, sanat, bulmaca, bilmece, mantık, strateji, spor, doğa gibi çeşitli alanlarda eğlenceli ve eğitici oyunlara yönlendirebilir. Bu tür oyunların çevrimiçi olmaması, diğer oyuncularla etkileşim sağlamaması, reklam veya ürün satışı içermemesi ve farklı bir siteye yönlendirme yapmaması önemlidir.Ebeveynler, ekranı ister oyun ister içerik anlamında yaratıcılık, keşfetme ve iletişim için doğru kullanarak, çocuğun gelişimini destekleyebilir. Ekran süresini çocukla birlikte seveceği nitelikli aktiviteler planlayarak sınırlayabilir.Ebeveynler oyunların zararlı olduğunu nasıl anlayabilir? Oyunlarda yaş gruplarının anlamı nedir?Ebeveynler içeriklerdeki yaş uyarısını dikkate almalı ve anlamlarını mutlaka öğrenmeliler. Güvenilir oyun platformları ile uygulama mağazaları çocukların zarar görmemesi için oyunlarla ilgili detaylı bilgilendirme yapıyor. Buna göre seçilen oyun ya da uygulamanın hangi yaş gruplarına yönelik olduğunu ve içeriğini mutlaka incelemeliler.Çoğu platformda yer alan oyun yaş gruplarının anlamları3-5+: 3 - 5 yaş çocukları kapsar. Oyuna hiçbir şekilde korkutucu ve rahatsız edici içerik konulamaz. Reklam, ürün satışı ve farklı bir adrese yönlendirme olup olmadığına dikkat edilmelidir.7+: 7 yaş ve üzeri oyuncuları kapsar. Gerçek dışı şiddet (çizgi film şiddeti) ve daha küçük yaşta oyuncuları rahatsız edebilecek şeyler içerebilir. Reklam, ürün satışı ve farklı bir adrese yönlendirme olup olmadığına dikkat edilmelidir.12+: 12 yaş ve üzeri oyuncuları kapsar. Hafif oranda şiddet, kaba dil, cinsel imalar ve kumar içerebilir. Reklam, ürün satışı ve farklı bir adrese yönlendirme olup olmadığına dikkat edilmelidir.16+: 16 yaş ve üzeri oyuncuları kapsar. Gerçekçi şiddet, küfür, cinsel öğeler, uyuşturucu kullanımı ve kumar içerebilir.18+: 18 yaş ve üzeri oyuncuları kapsar. Detaylı şiddet ve vahşet, savunmasız insanlara karşı şiddet, amaçsız yere öldürmek, küfür, cinsel temalar, kumar ve uyuşturucu içerebilir.Oyunlar birçok bölüm, eğlence ve ödüller sunuyor. Bu durum çocuğu nasıl etkiliyor?Ebeveynlere ekran süresi ile ilgili net kurallar koyması, kararlı olması, oyun dışı sosyal aktivite alternatifleri sunmasını öneririz.Çoğu oyun çocuğu sürekli oynatmak, uzun süre oyunda, ekran başında tutmak ve bu sırada gösterdiği reklamlardan gelir elde etmek amacıyla hazırlanıyor. Dijital oyun evreni, çocuğun sıkılmaması için sürekli yenileniyor, çeşitli ögeler sunuyor. Çocuklar oyunda gerçek hayatta yapamadığı bir sürü şeyi yapıyor. Karakter oluşturuyor, farklı dünyalara geçiyor, kendi dünyasını oluşturuyor, arkadaşlarıyla bu dünyada kendi kurguladığı oyunu oynuyor, sohbet ediyor, yeni özellikler, araç gereçler kazanıyor ve sürekli eğleniyor. Çocuk zamanla burada aldığı haz ve mutluluğu gerçek yaşamında bulamamaya başlıyor. Normal oyunlar, aktiviteler ve insanlar hatta arkadaşlarının gerçekteki halleri ona yetersiz geliyor. Sürekli orada olmak ve eğlenmek onun günlük yaşamını sürdürmesini engellerken; sosyal yaşamını, eğitim hayatını ve sonuç olarak geleceğini olumsuz etkiliyor. Bu noktada ebeveynlere ekran süresi ile ilgili net kurallar koyması, kararlı olması, oyun dışı sosyal aktivite alternatifleri sunmasını öneririz.TRT Çocuk olarak ebeveynlerin web sitemizden kolaylıkla ulaşabileceği Ebeveyn Akademisi web sitesi'nde ekran yönetimi, dijital oyunlar gibi birçok konuda makaleler ve videolara yer veriyoruz. TRT Çocuk dijital platformları ve oyunları nelere dikkat edilerek hazırlanıyor?TRT Çocuk’un 37 oyun, TRT Çocuk video ve TRT Çocuk Kitaplık uygulaması bulunuyor. TRT Çocuk kahramanları ve özgün karakterlerle hazırlanan, uzman psikolog ve eğitimciler gözetiminde geliştirilen oyun ve uygulamalarımız 3-12 yaşa hitap ediyor.TRT Çocuk Kitaplık uygulamamızda çocuklar, animasyonla zenginleştirilmiş kitapları okuyor, her kitap sonunda eğlenceli mini oyunları oynuyor.Son olarak birçok mini oyunun yer aldığı TRT Çocuk Oyun Dünyası uygulamamızı yayına aldık. Çocukların bilişsel, duygusal, sosyal gelişimlerini ve dikkat, el-göz koordinasyonu gibi becerilerini destekleyen bulmaca, spor, eğlence, müzik, tasarım gibi birçok kategoride oyun içeriyor.Oyun ve uygulamalarımızda genel olarak çocukların merak ve keşif duygusunu desteklemeye, eğlendirirken öğretmeye özen gösteriyoruz. Oyun ve uygulamalarımız bugüne kadar 80 milyon indirilmeye ulaştı. TRT Çocuk oyunlarının çocukları hem eğlendirmesini hem de ihtiyaç duydukları alanlarda gelişimlerini desteklemesini hedefliyoruz. Ebeveynler de, çocukları için ilk olarak güvenilir, eğlenceli ve eğitici olduğu için TRT Çocuk uygulamalarını tercih ediyor.Çocuklara uygun dijital oyunlar nasıl seçilir?Çocuğu eğlendirirken koruma ve geliştirme hassasiyetiyle yerli, güvenilir, reklamsız ve ücretsiz olarak hazırlanan TRT Çocuk oyunları, trtcocuk.net.tr ile mobil uygulama mağazalarından indirilerek oynanabiliyor.
