Çin'de 9. yüzyıla ait Türkçe metin bulundu

25 Temmuz 2024 13:55:51

Köktürk harfleriyle yazılmış bir ağaç çubuğu, Çin'in Taklamakan Çölü'nün güneyindeki Hoten bölgesinde keşfedildi. Prof. Dr. Erhan Aydın, bu çubuğun 9. yüzyıla ait olduğunu belirtti ve üzerindeki metni okudu.

Çin'in Şinjiang olarak adlandırdığı bölgede, birçok Türk runik harfli metin keşfedildi ve yayımlandı.

Bunlar arasında kitap boyutunda olan Irk Bitig haricinde çok sayıda yazma parçası da elde edildi. Ancak Çin sınırları içerisinde kağıt dışında; taş, kaya ve türlü nesneler üzerine yazılmış metinler de bulunuyor.

Ağaç çubuktaki Türkçe metin okundu

Dokuz Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erhan Aydın, Hoten’de bulunmuş ağaç çubuktaki Türkçe metni okudu:

“Aş(ın) kıymetini bil! (anla!). Bu yüzden tok az imiş”

Pekin Milli Kütüphanesi'nde muhafaza ediliyor

Köktürk harfli ağaç çubuk, Taklamakan Çölü’nün güneyinde, Hoten gibi uzak bir yerde bulundu.

Tam olarak Hoten’in neresinde ele geçtiği bilgisi bulunmayan bu çubuğu 2007 yılında Pekin Milli Kütüphanesi satın aldı. Çubuk vugün BX 3-95 envanter numarası ile muhafaza ediliyor.

Prof. Dr. Erhan Aydın, yazıya ilişkin şu bilgileri verdi:

"Bu ağaç parçasında 16 işaret mevcut. Bunlardan en sondaki üst üste konmuş iki nokta dışındakiler ses karşılığı olan harflerdir. Üst üste konmuş iki nokta ise Eski Türkçe yazıtlarda, ya kelime ayırıcı ya da cümle sonlarına konan bir işaret olarak biliniyor, bu da aynı yazım geleneğinin devam ettiğini gösteriyor."

'Yazı kuvvetle muhtemel 9. yüzyıldan kalma'

"Ağaç parçasında herhangi bir tarih bulunmuyor. Ancak kuvvetle muhtemel dokuzuncu yüzyıldan kalma demek mümkündür. Zaten özlü bir söz yazıldığı için tarih kaydı bulunmaması doğaldır." Prof. Dr. Erhan Aydın

Bu metin hakkında 2012 yılında Peter Zieme’nin bir okuma denemesi bulunmakta ise de harfler yanlış teşhis edildiği için metinde ne yazdığı ortaya konamadı.

'10 yıldır bu metnin nasıl okunması gerektiğini üzerine düşünüyorum'

Prof. Dr. Aydın, bu metne nasıl ulaştığını anlattı:

"Ben bu metni 2013 yılında Pekin Millî Kütüphanesinde sergide gördüm ve fotoğraflarını aldım. O günden bu yana zihnimi sürekli meşgul eden bu 15 harfin nasıl okunması gerektiği üzerinde, neredeyse on yıl boyunca düşündüm."

Prof. Dr. Aydın, metnin zor okunmasının nedenine ilişkin şu detayları paylaştı.

"Metnin öteki yazıtlardan bilinen harflerden çok farklı şekilde yazılmış olması okunmasını zorlaştırıyor. Yani harflerin varyant biçimleri ile karşı karşıya olduğumuz ortaya çıktı. Metnin bugüne kadar okunamamasının bir başka ve önemli nedeni de ünlülerin yazılmamış olmasıdır."

Peki metinde ne yazıyor?

Köktürkçe: "Aş bulunçın uk antag tok az ermiş"

“Aş(ın) kıymetini bil! (anla!). Bu yüzden tok az imiş.”

"Bu metnin en önemli yanı, yiyeceğe saygı gösterilmesi dileğidir. Aslında anlatılmak istenen, “Yiyeceği israf etme ki aç kalmayasın!” benzeri bir özlü ifadeden başka bir şey değildir." Prof. Dr. Erhan Aydın

"Başka bir metin daha var, bu yıl bitmeden yayımlamış olacağım"

Prof. Dr. Aydın, Hoten'de dört ağaç plakadan oluşan bir metnin daha olduğunu duyurdu.

"Hoten’de bulunmuş bir başka önemli metin de dört ağaç plakadan oluşan bir yazıttır. Bu yazıt, iki Çinli meslektaşımızca yayımlandı, ancak onlar onbirinci yüzyıl civarı, geç dönem metni olarak düşündüğü için yanlış okudular. Hâlbuki bu metin de dokuzuncu yüzyıldan kalma gibi duruyor. İnşallah bu dört ağaç plakadaki metni de bu yıl bitmeden yayımlamış olacağım."

Kaynak: TRT Haber