Buruc suresinin konusu nedir? İşte Buruc suresinin tefsiri

26 Ocak 2021 15:45:03

Buruc suresinde Buruc suresinde müslümanlara bunca eziyet eden kâfirleri ne tür acı akıbetlerin beklediği ve bu eziyetlere katlanan müminlerin ne derece mükafat elde edecekleri ele alınmaktadır. İşte Buruc suresinin tefsiri..

Kur’ân-ı kerîmin seksen beşinci sûresi. Bürûc sûresi Mekke-i mükerremede nâzil olmuştur (inmiştir). Yirmi iki âyet-i kerîmedir. Bürûc, burçlar demektir. Sûre, ismini birinci âyet-i kerîmede geçen bürûc kelimesinden almıştır. Sûrede; Allahü teâlânın azameti (büyüklüğü), Kur’ân-ı kerîmin şer efi, üstünlüğü, mü’minler (inananlar) hakkında Allahü teâlânın vaadi, kâfirler (inanmayanlar) hakkında tehdidi ve geçmiş kavimlerin hâlleri bildirilmektedir. (Râzî, Hüseyn Vâiz-i Kâşifî)

Konusu : Sûrenin ana konusu kendilerine “ashâbü’l-uhdûd” (hendek ehli) denilen inkârcıların, müminlere verdikleri sıkıntılar ve müminlerin inançları uğrunda bunlara karşı gösterdikleri sabır ve dirençtir. Ayrıca inkârcıların âhiretteki kötü âkıbetleri ve müminlerin mutlu sonları, Allah’ın bazı sıfatları hakkında kısa açıklamalar yer almaktadır.

Bürûc Sûresi Tefsiri

1. Yemin olsun burçlarla dolu göğe,

2. Geleceği va‘dedilen güne,

3. Şâhitlik edene ve hakkında şâhitlik edilene.

Cenâb-ı Hak sûreye, kudretinin büyüklüğünü, kıyamet gününde insanları hesaba çekebilecek bir güce sahip olduğunu ve bütün yapılanların bir “şâhid” tarafından ilâhî kameraya alındığını hatırlatmak üzere yeminle başlar:

Bu varlıklardan biri, burçlarla dolu gökyüzüdür. Gökyüzü, Yüce Allah’ın azamet nişâneleri ve kibriya alametleriyle dopdolu uçsuz bucaksız bir âlemdir. Yüce Mevlâ onu en hassas ölçülere göre bina etmiş, içini de milyarlarla ifade edilen büyük parlak gök cisimleriyle, yıldızlarla, gezegenlerle, ayla, güneşle ve daha bilemediğimiz sanat harikası nice devâsâ varlıklarla süslemiştir.

İkinci olarak geleceği va‘dedilen güne yemin edilir. Bu gün, bütün insanların hesap vermek üzere toplandığı, mü’minlere harikulâde güzellikte cennetlerin, cennet nimetlerinin ve hatta Cemâlullâh’ın va‘dedildiği; kâfirlere cehennem ateşinin, cehennemde akla hayale gelmez ızdırap, çile ve işkencelerin haber verildiği korkunç, belalı ve dehşetli kıyamet günüdür. Bu gerçeğin dile getirilmesi, Allah’a asi olanlar için pek sarsıcı bir tehdittir.

Yemin edilen bir husus da “şâhitlik eden ve hakkında şâhitlik edilen”dir. Gizli ve açığı bilen, her şeye bizâtihî şâhit olan Allah Teâlâ’dır. Bütün yaratılmışlar O’nun meşhûdu yani gördüğü, izlediği ve takip ettiği varlıklardır. “Şâhilik eden ve hakkında şâhitlik edilen”den anlaşılabilecek en açık mâna budur. Kıyamette insanlar, dünyadayken gözleriyle göremedikleri Yüce Allah’ın hesap ve azabıyla yüzyüze geleceklerdir. O’ndan en ufak bir şeyin bile gizli kalması mümkün olmayacaktır. Bununla birlikte yaratıklar içinde de şâhitlik edecekler ve hakkında şâhitlik edilecekler bulunmaktadır. Önceki ayetle münasebeti kurulacak olursa, “şâhitlik eden” kıyamet günü hazır bulunanlar, “hakkında şâhitlik edilen” ise kıyamet günü meydana gelecek olan dehşetli manzaralardır. Kıyamet gününde Peygamberler de ümmetleri hakkında: “Bana uydular veya uymadılar; davetime icâbet ettiler veya etmediler” şeklinde şâhitlik yapacaklardır. En hayırlı ümmet olan Muhammed ümmeti de diğer ümmetler hakkında şâhitlik edecektir.

Bu yeminler, mü’minlere işkence etmek için hendekleri kazanların acı sonunu bildirmek üzere yapılmış bir giriştir. Bu kişileri Kur’ân-ı Kerîm “Ashâb-ı Uhdûd” diye isimlendirmektedir:

4. Kahrolsun mü’minleri yakmak için o hendekleri kazanlar.

5. Alev alev tutuşturulmuş ateşle dolu hendekleri!

6. Onlar o ateşin başına oturmuş,

7. Mü’minlere yaptıkları işkenceyi keyifle seyrediyorlardı.

Yüce Rablerine karşı kalplerinde taşıdıkları hâlis iman ve tevhid düşüncesine en küçük bir şirk kiri bulaştırmak istemeyen, sadece O’na kavuşmayı arzu eden, bu sebeple Allah’ın dışındaki güçlerin egemenliğine boyun eğmeyen mü’minleri yakmak üzere o tutuşturulmuş ateş dolu hendekleri hazırlayan Ashâb-ı Uhdûd, yüceler yücesi, bütün varlığı kudretine boyun eğdiren Cenâb-ı Hakk’ın lisanıyla lâlenetlenmiştir.

Ashâb-ı Uhdûd hakkında kaynaklarda dört değişik hadise zikredilir. Bunların en meşhuru, Yemen krallığını ele geçiren “Zû Nüvâs” hakkında olanıdır. Milâdî dördüncü asırda Yemen’e hakim olan bu kral, hıristiyan olan Necran ahâlisini, inançlarını değiştirmeye zorlamış, halk direnince bir çok insanı ateş dolu hendeklere attırarak diri diri yaktırmıştır. Bu şekilde öldürülenlerin sayısının 20.000 kadar olduğu kaydedilmektedir. Yemen’de yahudi hâkimiyeti 340-378 yılları arasında devam etmiştir. Şunu hemen belirtelim ki Ashâb-ı Uhdûd, Araplarca bilinen bir kıssadır. Bunlar, o dönemde Allah’a inanan ve bu sebeple kendi düşünce ve ideolojilerini benimsemeyen mü’minleri, kazdıkları derin hendeklerde tutuşturdukları ateşler içinde yakmışlar, kendileri de bunu insafsızca ve merhametsizce seyretmişlerdir. İşte mü’minlere böyle zulümleri reva gören bu azgınlar ve bunların farklı zamanlarda ortaya çıkan benzerleri, Allah Teâlâ’nın kahrına ve gazabına uğramışlar ve ilâhî rahmetten kovulmuşlardır. Şu bir gerçek ki, kalplere kök salıp karar kılan imanı bu şekilde yakmaya çalışanlar başarılı olamamış, bilakis Allah’ın kahır ve gazabına uğrayarak mağlup ve perişan olmuşlardır. Ashâb-ı Uhdûd, Yüce Rabbimizin benzerleri içinden seçtiği bir örnektir. Bu tür olaylar tarih içinde benzer şekilde tekrarlanıp durmaktadır.

Sûrenin başında zikredilen yeminler, aynı zamanda Mekke kâfirlerinin de Ashâb-ı Uhdûd gibi lanetlendiklerini gösterir. Dördüncü ayetin metnindeki قُتِلَ (kutile) kelimesiyle anlatılan lânetlenme, işlenen günahın büyüklüğünü gösterdiği gibi, o günahı işleyenlere de Allah’ın gazabının çarpacağını gösterir.

Bahsedilen kâfirlerin, mü’minlerden bu şekilde intikam almalarının sebebi neydi:

8. O mü’minlerden, başka bir sebeple değil, sadece karşı konulmaz kudret sahibi ve her türlü övgüye lâyık olan Allah’a iman etmelerinden ötürü nefret edip, intikam alıyorlardı.

9. Göklerin ve yerin mutlak mülkiyet ve hâkimiyeti kendisine ait olan Allah’a. Ama Allah olup biten her şeye şâhittir.

Bu azılı kâfirler, mü’minlerden, başka bir sebeple değil, sadece karşı konulamaz kudret sahibi ve her türlü övgüye lâyık olan Allah’a inanıp güvenmelerinden ve yalnız O’na dayanıp bel bağlamalarından; diğer taraftan da onların savunduğu sistemleri reddetmelerinden dolayı öç almaktadırlar. Halbuki bu bir suç değil, Rabbimizin istediği ihlas ve tevhidin ta kendisidir. Allah’ın güç ve kuvvet sahibi olduğunda şüphe yoktur. Ancak bu dünya mü’min için bir istirahat mekanı değil, bir imtihan sahnesidir. Bu sahnede mü’minler de imanlarında test edileceklerdir. Bize şer gibi görülen bir kısım olaylar, netice itibariyle birer rahmet tezahürüdür. Ebedi âhiret nimetlerine kavuşabilmek için geçici dünya hayatında bir bedel ödemek zaruridir. Bir anlamda mü’minler çektikleri bu çilelerle, cennete girmelerinin yegane anahtarı olan imanlarına safiyet, temizlik ve keskinlik kazandırmaktadırlar. Bununla birlikte Yüce Rabbimiz, kâfirlere ve zalimlere, yeri ve zamanı geldiğinde en şiddetli bir şekilde yakalayıp hadlerini bildirmek için, bir kısım hikmetlere dayalı olarak mühlet tanımaktadır.

Cenâb-ı Hakkın “Şehîd” ismi, bilen ve gören anlamını taşımaktadır. O, kullarının bütün yaptıklarına müttalidir, hiçbir şey O’na gizli kalmaz. O her şeyi görmekte, izlemekte ve bilmektedir. Mümin kul Allah’ın kendi durumunu gördüğünü bilince, O’nun rızâsı için eziyetlere katlanması kolay olur.

Anlatıldığına göre adamın biri sopalarla dövülüyor, o ise sabredip ses çıkarmıyordu. Oradakilerden biri:

“– Sana dayak acı vermiyor mu, niçin sesini çıkarmıyorsun?” deyince adam:

“– Evet, acı veriyor, hem de çok acı veriyor” diyordu. O kişi:

“– Peki niçin bağırmıyorsun, âh, of demiyorsun” dediğinde adam:

“– Şurada bulunanlar içinde sevgilim var, beni izliyor, eğer bağırırsam onun yanındaki değerimi kaybetmekten korkarım” diye karşılık veriyordu.

Allah Teâlâ’nın Şehîd ismi, aynı zamanda yapılan zulümlerin karşılıksız kalmayacağını da gösterir:

10. Mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara her türlü işkenceyi yapan, sonra da pişman olup bundan vazgeçmeyenlere cehennem azabı, bir de yangın azabı vardır.

11. Buna karşılık, iman edip sâlih ameller yapanlara ise içinden ırmaklar akan cennetler vardır. En büyük başarı ve kurtuluş işte budur.

Her şeyi bilen ve gören Allah Teâlâ, Ashâb-ı Uhdûd kıssasında mücrimlerin işlediği bir vahşiliği ve ona karşı müslümanların gösterdiği metaneti tasvir ettikten sonra, bu vahşiliği ve mukabilindeki metaneti genelleştirerek zaman ve mekan kaydının dışına çıkarmakta ve sürekli geçerli olan bir genel kuralı hatırlatmaktadır. Nerede ve ne zaman olursa olsun, mü’min erkek ve kadınlara, imanlarından çevirmek için mihnet ve eza edip sonra da tevbe etmeyenlere; yaptıkları bu cürme pişman olup vazgeçmeyenlere, bu yaptıklarının karşılığı olarak cehennem azabı bir de yangın azabı vardır. Bu yangın azabı, gittikçe artıp genişlemesi itibariyle yangına benzeyen fitnelerinden dolayıdır. Bu azabın bir kısmı dünyada da olabilir. Ancak dünya azabıyla âhiret azabı, dünyadaki ateşin yakmasıyla cehennem ateşinin yakması kıyas edilemez. Dünya azabının bir sonu vardır, nihayet ölümle bitecektir. Ama âhiret azabı nihayetsizdir. Bu bakımdan belâ, musibet ve işkenceler karşısında sarsıntıya uğramayıp imanlarında sabredenler, samimi imanla sâlih ameli birleştirenler, âhirette Rablerinin katında köşklerinin önünden ve ağaçlarının arasından ırmaklar çağıldayan güzel güzel bahçelere, arzuladıkları her türlü nimetlere kavuşacaklardır. Bu kavuşma büyük bir başarıdır ki, bütün cazibesiyle dünya onun yanında pek ehemmiyetsiz kalır.

Öyleyse müslüman, İslâm’ı tebliğ, yaşama ve yaşatma mücâdelesinde önüne çıkabilecek engellere aldırmadan hedefe doğru adım adım ilerlemelidir. Çünkü Allah’ın nûrunu söndürmek için çalışan zâlimleri Cenâb-ı Hakk’ın pek şiddetli yakalayışı beklemektedir:

12. Rabbinin yakalaması gerçekten pek şiddetlidir.

13. O’dur her şeyi yoktan yaratan, yarattığını tekrar edip, son olarak âhirette yeniden yaratacak olan.

14. Yalnız O’dur günahları çokça bağışlayan, kullarını çok seven ve sevilen.

15. Arşın gerçek sahibi, şanı pek yüce olan,

16. O’dur, dilediği her şeyi dilediği gibi yapan.

12. âyetteki اَلْبَطْشُ (batş) kelimesi, merhamet etmeden, en ufak bir acıma hissi duymadan kıskıvrak, şiddetle ve sert bir şekilde yakalamak anlamındadır. Böyle iken bir de “şiddet” vasfıyla nitelenmesi, o yakalamanın dehşetini iyice artırmaktadır. Bundan maksat, Allah Teâlâ’nın azgın zalimleri yakalayıp hesaba çekmeye ve hadlerini bildirmeye ne ölçüde kudret sahibi olduğunu vurgulamaktır. Burada bu lafzın seçilmesi, kâfirlerin hiçbir acıma hissi duymadan mü’minleri kıskıvrak yakalayıp ateşlerde yakmalarıyla uygunluk arzetmektedir. Allah da onlara kıyamet günü aynı şekilde muamele edecek ve cehennemde yakacaktır. Ceza, amelin cinsinden olacaktır. Çünkü sonsuz kuvet ve hikmet sahibi Allah, varlıkları yoktan yaratan, bunların varlıklarını tekrar eden ve canlıları ölümden sonra diriltecek olandır. O, insanları yoktan var eder, sonra onları yok eder, sonra kıyamet gününde amellerinin karşılığını vermek üzere yeniden diriltir. Kâfir ve zâlimlere mühlet tanıması da bundan ötürüdür. Yoksa ihmalinden değildir. “Allah, imhal eder ama ihmal etmez” nüktesi bunu belirtir.

Allah’ın amansız yakalayışı, onuncu ayette ifade edilen kâfirlerin işledikleri cürümlere münasip olduğu gibi, “Ğafûr” ve “Vedûd” vasıfları da onbirinci ayette zikredilen mü’minlerin halleriyle uyuşmaktadır. Allah Ğafûrdur; mü’min kullarının günahlarını bağışlayandır, örtendir. O Vedûddur; çok seven ve çok sevilendir. Dünya hayatında seven, sevgilisinin her istediğini yaptığı ve ona türlü türlü hediyeler verdiği gibi, Allah da dostlarına şanına yaraşır şekilde daha güzeliyle ikram eder.

Allah’ın kuluna muhabbeti, dünyayı, onun hayatını idame ettirecek imkânlarla donatması, her türlü varlığı hizmetine amade kılması ve kedisine de bu imkânlardan istifade edebilecek akıl, idrak ve kabiliyet vermesidir. Ayrıca, sünnetullahın gereği olarak dünya hayatında bir kısım bela, musibet ve sıkıntılarla karşılaşmasına rağmen, kalbine yerleştirdiği ülvî ve mânevî duyguları coşturarak ve Rabbiyle beraber olma şuuruna erdirerek esrarengiz zevklerle dolu derin bir hayat yaşatmasıdır. Nitekim farz ve nafile ibâdetlere devamla kulun Allah’ın yakınlığını ve muhabbetini kazanacağını, Allah bir kulunu sevdiğinde ise onun gören gözü, işiten kulağı, tutan eli, yürüyen ayağı olacağını açıklayan hadis-i kudside (Buhârî, Rikâk 38), Allah ile kulu arasındaki muhabbetin izlerini bulmak mümkündür. Kulun Allah’a muhabbeti ise bütün benliği ile O’na yönelmesi, O’na kavuşmayı istemesi, sahip olduğu derin saygı duygularıyla emirlerine titizlikle riayet etmesi ve peygamberinin yolunda gitmesidir. Kulların Allah’a en sevimlisi, karşılık beklemeden kulluk edendir. Zira gerçek muhabbet, karşılık beklenmeden duyulan hâlis bir muhabbet ve katıksız bir aşktır.

Bağışlayıcı, seven ve sevilen yüce Allah, her şeyin sahibi olduğu gibi arşın da sahibi ve malikidir. Büyük küçük bütün yaratıklar üzerinde etkili bir saltanat sahibidir. Cenâb-ı Hak Mecîd’dir; uludur, zâtı şerefli, fiilleri güzel, ihsanı boldur. O, kemal ifade eden bütün isim ve sıfatları kendinde toplamıştır. O, dilediğini yapar, iradesi hiç şaşmaz. Bu sebeple hem tehdit hem de müjdesini yerine getireceğinde asla şüphe yoktur.

Rivayet olunduğuna göre Hz. Ebubekir (r.a.), ölüm hastalığına tutulduğu sırada bir grup dostu onu ziyarete gelir ve:

“– Hastalığınız hayli ciddi, müsaade ederseniz bir doktor çağıralım” derler. Ebubekr:

“– Doktor geldi, beni gördü” der. Ziyaretçiler:

“– Peki ne tavsiye etti, sana ne söyledi?” dediklerinde O:

“– Doktor bana اِنِّى فَعَّالٌ لِمَا اُرِيدُ «Ben dilediğimi yaparım» dedi” diyerek tebessüm eder. Böylece ecelinin yaklaştığını anlarlar. Zira o, doktorla Allah’ı kastetmiştir. Ondan sonra fazla zaman geçmeden vefat eder.

İnsanlık tarihi boyunca zulüm ve işkence yapanların âkibetini görebilmen için:

17. Sana haberi geldi mi o günahkâr orduların:

18. Firavun ve Semûd’un?

19. Buna rağmen inkârcılar sürekli bir yalanlayış içindeler.

20. Oysa Allah onları arkalarından kuşatmıştır.

Bahsedilen ordular, Hz. Mûsâ’ya karşı azgınlık yapan Firavun ve Hz. Sâlih’e asi olan Semûd ordularıdır. Kendilerini güçlü ve kuvvetli sanarak hadlerini aşıp peygamberlere ve mü’minlere işkence eden bu orduları Allah yerle bir etmiştir. O günün Arap toplumu Firavun’un helak oluş kıssasını biliyor, Semûd kavminin helak izlerini de görüyorlardı. “Buna rağmen inkârcılar sürekli bir yalanlayış içindeler” (Burûc 85/19) âyetiyle, geçmiş dönemdeki kâfirlerin halini ifadeden sonra günümüz kâfirlerinin durumuna dikkat çekilmektedir. Bunların da Allah’ın yakalamasından ve azabından kurtulmaları mümkün değildir. Onlar, her yönden düşman kuvvetleriyle çevrilmiş, yolları kapatılmış ve sıkıştırılmış çaresiz bir gruba benzetilmişlerdir. Bu grubun o kuşatmayı yarıp kurtulması zor olduğu gibi, kâfirler de kendilerini arkalarından sıkı sıkıya kuşatan Allah’ın azabından kurtulamayacaklardır.

Netice itibariyle:

21. Onlar ne derse desin, doğrusu bu pek şerefli bir Kur’an’dır.

22. Onun aslı Levh-i Mahfûz’da her türlü müdahaleden koruma altındadır.

Kâfirlerin Allah’ın ayetlerini yalanlamaları Kur’an’a bir zarar vermez. Çünkü o, nazım ve mâna itibariyle bütün ilâhî kitapların eşsiz, dünya ve âhirete ait bütün incelikleri toplayan şerefli Kur’an’dır. O, Allah katında Levh-i Mahfûz’da, korunmuş bir levhada bulunmaktadır. Dolayısıyla artma ve eksilmeden, bozulma ve değişmeden uzaktır. Kur’an’ın pek şerefli bir kitap olduğunda mü’minlerin hiçbir şüphesi yoktur. Fakat önemli olan, ona sadece kuru bir kudsiyet atfedip yüksek ve mutenâ yerlerde asılı saklamak veya hastalara şifa niyetine okumak değil, onu Rabbin emir ve talimatlarını getiren bir mektup olarak telakki edip gereğini yapmaktır. Nitekim şimdi gelmekte olan Târık sûresi, her insan üzerinde gözetleyici bir bekçinin bulunduğunu belirterek, bu hususu daha şumüllü ve derinlikli bir şekilde izah etmektedir:

Buruc suresinin konusu nedir? İşte Buruc suresinin tefsiri

Yorum Yazın